Mediacja w sprawach cywilnych i gospodarczych: niemiecka regulacja prawna w porównaniu z polskim modelem mediacji

Małgorzata Anna Wojtas

Streszczenie w języku polskim


W artykule przedstawiono szczegółową analizę oraz interpretację niemieckich regulacji prawnych dotyczących mediacji, uwzględniając ich odpowiedniki funkcjonujące w polskim systemie prawnym. Celem opracowania jest zidentyfikowanie podobieństw oraz różnic pomiędzy przepisami regulującymi postępowanie mediacyjne w Polsce i Niemczech ze szczególnym naciskiem na tezę, że niemieckie ustawodawstwo nie przewiduje sądowej mediacji w rozumieniu przyjętym w Polsce, gdzie sędzia ma możliwość skierowania stron do mediatora, a postępowanie pojednawcze przed sędzią polubownym nie stanowi mediacji sensu stricto. Analiza została oparta na aktach prawnych, orzecznictwie oraz literaturze przedmiotu, z wykorzystaniem wykładni gramatycznej i celowościowej jako podstawowych metod badawczych. W niniejszym artykule dokonano również przeglądu raportu o stanie mediacji z 2017 roku w celu identyfikacji niedoskonałości niemieckich regulacji oraz sformułowania zaleceń de lege ferenda. Ponadto przeanalizowano statystyki dotyczące mediacji oraz postępowań pojednawczych w Niemczech, które wskazują na relatywnie niewielką liczbę tego typu spraw i sugerują ograniczoną popularność instytucji mediacji w niemieckim porządku prawnym.


Słowa kluczowe


mediacja w Niemczech; sędzia polubowny; postępowanie pojednawcze; koncyliacja

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Literatura

Anders M. [w:] M. Anders, B. Gehle, ZPO, Monachium 2025.

Bacher K. [w:] V. Vorwerk, Ch. Wolf, BeckOK ZPO, stan prawny: 1.03.2025.

Baumann A., Die Haftung des Anwalts in der Mediation: Zur Pflichtenstellung von Anwaltsmediator und Parteianwalt – zugleich Besprechung von BGH Urteil vom 21.9.2017 – IX ZR 34/17, SchiedsVZ 2018.

Becker J. [w:] W. Hau, R. Poseck, BeckOK BGB, stan prawny: 1.05.2024.

Bundesministerium der Justiz und für Verbraucherschutz, https://www.bmjv.de/SharedDocs/Gesetzgebungsverfahren/DE/2017_Mediationsgesetz_Evaluationsberi cht.html [dostęp: 8.10.2025].

Eidenmüller H., Prause M., Die europäische Mediationsrichtlinie – Perspektiven für eine gesetzliche Regelung der Mediation in Deutschland, NJW 2008.

Federalny Urząd Statystyczny, https://www.destatis.de/DE/Themen/Staat/Justiz-Rechtspflege/_inhalt.html#_9gcyakejl [dostęp: 8.10.2025].

Federalny Urząd Statystyczny, Raport Seria 10 Rząd 2.1, Wymiar sprawiedliwości, Sądownictwo cywilne, z dnia 5 sierpnia 2022 r.

Francken J., Erste Praxiserfahrungen mit dem nicht entscheidungsbefugten Güterichter gemäß § 54 VI ArbGG, NZA 2015.

Goltermann N. [w:] J. Klowait, U. Gläßer, Mediationsgesetz, Baden-Baden 2025.

Greger R. [w:] R. Greger, H. Unberath, F. Steffek, Recht der alternativen Konfliktlösung, Monachium 2016.

Greger R. [w:] R. Zöller, Zivilprozessordnung, Kolonia 2023.

Greger R., Die Reglementierung der Selbstregulierung – Zum Referentenentwurf eines Mediationsgesetzes, ZRP 2010.

Grothe H. [w:] C. Schubert, Münchener Kommentar zum BGB, Monachium 2025.

Hagel U. [w:] J. Klowait, U. Gläßer, Mediationsgesetz, Baden-Baden 2025.

Henssler M., Deckenbrock Ch., Das neue Mediationsgesetz: Mediation ist und bleibt Anwaltssache!, Der Betrieb 2012.

Historia PCM, https://mediator.org.pl/o-nas/historia-pcm/ [dostęp: 14.07.2025].

Hofmann F., Vertraulichkeit in der Mediation – Möglichkeiten und Grenzen vertraglicher Beweisverwertungsverbote, SchiedsVZ 2011.

Loos A., Brewitz M., Hindert eine Mediationsvereinbarung an der Klage? – Wie lange?, SchiedVZ 2012.

Ministerstwo Sprawiedliwości Dolnej Saksonii, https://www.mj.niedersachsen.de/startseite/aktuelles/presseinformationen/20-jahre-gerichtsnahe-mediation-in-niedersachsen-212085.html [dostęp: 8.10. 2025].

Plassmann M., Stanowisko do projektu ustawy mediacyjnej z maja 2011 roku, w języku oryginalnym: Öffentliche Anhörung zu dem Gesetzentwurf der Bundesregierung Entwurf eines Gesetzes zur Förderung der Mediation und anderer Verfahren der außergerichtlichen Konfliktbeilegung, 25. Mai 2011.

Proksch R., Reform des familienrechtlichen Verfahrens durch das FamFG – Möglichkeiten für Mediation,ZKM 2010.

Prütting H. [w:] W. Krüger, Th. Raucher, Münchener Kommentar zur ZPO, Monachium 2025.

Raport rządu federalnego na temat wpływu ustawy mediacyjnej na rozwój mediacji w Niemczech oraz sytuacji w zakresie kształcenia i doskonalenia mediatorów, lipiec 2017, https://www.bmjv.de/SharedDocs/Gesetzgebungsverfahren/DE/2017_Mediationsgesetz_Evaluationsberi cht.html [dostęp: 8.10.2025], w języku oryginalnym: Bericht der Bundesregierung über die Auswirkungen des Mediationsgesetzes auf die Entwicklung der Mediation in Deutschland und über die Situation der Aus- und Fortbildung der Mediatoren.

Ring G., Haftung eines anwaltlichen Mediators für Pflichtverletzungen im Zusammenhang mit der Erarbeitung einer einverständlichen Ehescheidungsfolgenvereinbarung, DStR 2018.

Schubert-Panecka K., Ustawowa regulacja mediacji w Republice Federalnej Niemiec: szansa czy przeszkoda w rozwoju tego postępowania?, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2015, nr 31.

Stanowisko Niemieckiego Związku Adwokatów do projektu ustawy mediacyjnej z września 2010 roku; w języku oryginalnym: Stellungnahme des Deutschen Anwaltsverein Nr. 58/2010.

Stanowisko Okrągłego Stołu Mediacji i Rozwiązywnia Konfliktów niemieckiej gospodarki, w języku oryginalnym: Stellungnahme des Rounds Table Mediation und Konfliktmanagement der deutschen Wirtschaft zum Referentenentwurf des Bundesministeriums der Justiz eines Gesetzes zur Förderung der Mediation und anderer Verfahren der außergerichtlichen Konfliktbeilegung.

Statystki firmy Statista GmbH z 2020 roku, https://www.klaeren-und-loesen.de/aktuelles/newsletter/markt-mediation [dostęp: 9.10.2025].

Statystyki firmy Statista GmbH, https://de.statista.com/statistik/daten/studie/167531/umfrage/ bekanntheit-von-mediation-in-deutschland/ [dostęp: 9.10.2025].

Steffek F., Rechtsfragen der Mediation und des Güterichterverfahrens – Rechtsanwendung und Regulierung im Spiegel von Rechtsvergleich und Rechtstatsachen, ZEuP 2013.

Steffek F., Rechtsvergleichende Erfahrungen für die Regelung der Mediation, RabelsZ 2010.

Thole Ch. [w:] R. Bork, H. Roth, Stein/Jonas Kommentar zur Zivilprozessordnung, Monachium 2018.

Ulrici B. [w:] W. Krüger, Th. Raucher, Münchener Kommentar zur ZPO, Monachium 2025.

Umowa koalicyjna, https://www.koalitionsvertrag2025.de/ [dostęp: 8.10.2025].

Wagner G., Der Referentenentwurf eines Mediationsgesetzes, ZKM 2010.

Akty prawne

Bawarska ustawa z dnia 25 kwietnia 2000 r. o obligatoryjnej pozasądowej koncyliacji (GVBl. s. 268); w języku oryginalnym: Bayerisches Gesetz zur obligatorischen außergerichtlichen Streitschlichtung in Zivilsachen (Bayerisches Schlichtungsgesetz) vom 25. April 2000 (GVBl. S. 268).

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. UE L 136/3, 25.05.2008).

Dziesiąte rozporządzenie dotyczące dostosowania kompetencji z dnia 31 sierpnia 2015 r., w języku oryginalnym: Zehnte ZuständigkeitsanpassungsVO vom 31.8.2015 (BGBl. I S. 1474).

Kodeks cywilny z dnia 18 sierpnia 1896 r. w wersji z dnia 2 stycznia 2002 r., w języku oryginalnym: Bürgerliches Gesetzbuch in der Fassung der Bekanntmachung vom 2. Januar 2002 (BGBl. I s. 42, 2909; 2003 I s. 738), das zuletzt durch Artikel 4 des Gesetzes vom 7. April 2025 (BGBl. 2025 I Nr. 109) geändert worden ist.

Kodeks postępowania cywilnego z dnia 30 stycznia 1877 r. w wersji 5 grudnia 2005 r., w języku oryginalnym: Zivilprozessordnung in der Fassung der Bekanntmachung vom 5. Dezember 2005 (BGBl. I s. 3202; 2006 I s. 431; 2007 I s. 1781), die zuletzt durch Artikel 1 des Gesetzes vom 24. Oktober 2024 (BGBl. 2024 I Nr. 328) geändert worden ist.

Krajowa ustawa koncyliacyjna z dnia 10 września 2008 r. (GVBl. s. 204); w języku oryginalnym: Landesgesetz zur Ausführung des § 15a des Gesetzes betreffend die Einführung der Zivilprozessordnung (Landesschlichtungsgesetz) vom 10. September 2008 (GVBl. S. 204).

Krajowa ustawa koncyliacyjna z dnia 11 grudnia 2001 r. (GVOBl. s. 361, ber. 2002 s. 218); w języku oryginalnym: Gesetz zur Ausführung von § 15a des Gesetzes betreffend die Einführung der Zivilprozessordnung (Landesschlichtungsgesetz) vom 11. Dezember 2001 (GVOBl. S. 361, ber. 2002 S. 218).

Krajowa ustawa koncyliacyjna z dnia 21 lutego 2001 r. (Amtsbl. I s. 532); w języku oryginalnym: Gesetz zur Ausführung des § 15a des Gesetzes betreffend die Einführung der Zivilprozessordnung und zur Änderung von Rechtsvorschriften (Landesschlichtungsgesetz) vom 21. Februar 2001 (Amtsbl. I S. 532).

Krajowa ustawa z dnia 25 marca 1999 r. o punktach i koncyliacji; w języku oryginalnym: Schiedsstellen-und Schlichtungsgesetz (SchStG) vom 25. März 1999 (GVBl. LSA S. 97), in der Fassung der Bekanntmachung vom 22. Juni 2001 (GVBl. LSA S. 214).

Orzecznictwo

Postanowienie Bawarskiego Okręgowego Sądu Socjalnego (LSG Bayern) z dnia 5 września 2016 r. – sygn. L 2 P 30/16 B, BeckRS 2016, 73051.

Postanowienie Federalnego Sądu Najwyższego (BGH) z dnia 14 stycznia 2019 r. – sygn. I ZR 98/15, juris.

Postanowienie Federalnego Sądu Najwyższego (BGH) z dnia 2 lutego 2009 r. – sygn. VII ZB 76/07, juris.

Postanowienie Okręgowego Sądu Socjalnego dla Hesji (LSG Hessen) z dnia 30 maja 2015 r. – sygn. L 6 AS 132/14, juris.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego (OLG) w Bamberg z 8 lutego 2022 r. – sygn. 6 U 98/21, BeckRS 2022, 32643.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego (OLG) w Koblenz z dnia 22 stycznia 2014 r. – sygn. 13 WF 43/14.

Postanowienie Sądu Okręgowego (LG) w Hamburgu z dnia 16 sierpnia 2023 r. – sygn. 407 HKO 71/22, juris.

Projekt ustawy o promowaniu mediacji i innych procedur pozasądowego rozwiązywania konfliktów z dnia 1 kwietnia 2011 r., w języku oryginalnym: Entwurf eines Gesetzes zur Förderung der Mediation und anderer Verfahren der außergerichtlichen Konfliktbeilegung, Drucksache 17/5335.

Ustawa koncyliacyjna z dnia 17 grudnia 2009 r. Dolnej Saksonii; w języku oryginalnym: Niedersächsisches Gesetz zur obligatorischen außergerichtlichen Streitschlichtung (Niedersächsisches Schlichtungsgesetz) vom 17. Dezember 2009 (Nds. GVBl. S. 482).

Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2015 r. (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 1228).

Ustawa o kosztach sądowych z dnia 27 lutego 2014 r., w języku oryginalnym: Gerichtskostengesetz in der Fassung der Bekanntmachung vom 27. Februar 2014 (BGBl. I s. 154), das zuletzt durch Artikel 5 des Gesetzes vom 7. April 2025 (BGBl. 2025 I Nr. 109) geändert worden ist.

Ustawa o usługach prawnych z dnia 12 grudnia 2007 r., w języku oryginalnym: Rechtsdienstleistungsgesetz vom 12. Dezember 2007 (BGBl. I s. 2840), das zuletzt durch Artikel 2 des Gesetzes vom 10. März 2023 (BGBl. 2023 I Nr. 64) geändert worden ist.

Ustawa z dnia 13 września 1990 r. o punktach koncyliacyjnych i koncyliacji (GBl. s. 1527); w języku oryginalnym: Schiedsstellen- und Schlichtungsgesetz vom 13. September 1990 (GBl. S. 1527).

Ustawa z dnia 14 sierpnia 2008 r. o równym traktowaniu (BGBl. I s. 1897 ze zm.); w języku oryginalnym: Allgemeines Gleichbehandlungsgesetz vom 14. August 2006 (BGBl. I S. 1897), das zuletzt durch Artikel 15 des Gesetzes vom 22. Dezember 2023 (BGBl. 2023 I Nr. 414) geändert worden ist.

Ustawa z dnia 16 grudnia 2022 r. regulująca pozasądową koncyliację przez punkty koncyliacyjne oraz uznane punkty pojednawcze (GVBl. I nr 31); w języku oryginalnym: Gesetz zur Regelung der außergerichtlichen Streitbeilegung durch Schiedsstellen und anerkannte Gütestellen im Land Brandenburg (Brandenburgisches Schiedsstellen- und Gütestellengesetz) vom 16. Dezember 2022 (GVBl. I Nr. 31).

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zm.).

Ustawa z dnia 21 lipca 2012 r. o promowaniu mediacji i innych procedur pozasądowego rozwiązywania konfliktów; w języku oryginalnym: Mediationsgesetz vom 21. Juli 2012 (BGBl. I S. 1577), das durch Artikel 135 der Verordnung vom 31. August 2015 (BGBl. I S. 1474) geändert worden ist.

Ustawa z dnia 26 stycznia 2010 r. o sądownictwie Landu Nadrenia Północna-Westfalia (GV. NRW. s. 30); w języku oryginalnym: Gesetz über die Justiz im Land Nordrhein-Westfalen (Justizgesetz Nordrhein-Westfalen) vom 26. Januar 2010 (GV. NRW. S. 30).

Ustawa z dnia 30 stycznia 1987 r. wprowadzająca przepisy kodeksu postępowania cywilnego ze zm. (BGBl. 2024 I nr 302); w języku oryginalnym: Gesetz, betreffend die Einführung der Zivilprozeßordnung in der im Bundesgesetzblatt Teil III, Gliederungsnummer 310-2, veröffentlichten bereinigten Fassung, das zuletzt durch Artikel 3 des Gesetzes vom 7. Oktober 2024 (BGBl. 2024 I Nr. 302) geändert worden ist.

Ustawa z dnia 6 lutego 2001 r. regulująca pozasądową koncyliację (GVBl. I s. 98); w języku oryginalnym: Gesetz zur Regelung der außergerichtlichen Streitschlichtung vom 6. Februar 2001 (GVBl. I S. 98).

Wyrok Federalnego Sądu Najwyższego (BGH) z dnia 21 września 2017 r. – sygn. IX ZR 34/17, juris.

Wyrok Federalnego Sądu Najwyższego (BGH) z dnia 23 listopada 2004 r. – sygn. VI ZR 336/03, BeckRS 2004, 12784.

Wyrok Sądu Administracyjnego w Minden (Verwaltungsgericht) z dnia 17 lutego 2017 r. – sygn. 2 K 608/15, BeckRS 2017, 102924.

Wyrok Sądu Apelacyjnego (OLG) w Dusseldorfie z dnia 10 kwietnia 2019 r. – sygn. 2 U 2/18 [Kart], juris.

Zalecenie i raport komisji prawnej z dnia 1 grudnia 2011 roku, w języku oryginalnym: Beschlussempfehlung und Bericht des Rechtsausschusses, BT-Drs. 17/8058 vom 1.12.2011.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/adr.2025.2.95-121
Data publikacji: 2025-12-30 15:47:58
Data złożenia artykułu: 2025-08-12 15:17:52


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Małgorzata Anna Wojtas

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.