Carpathian Cultural Migration and Its Impact on the European Ethnogenesis of the Inhabitants of Podhale and the Tatra Mountains
Abstract
The article presents the existing concepts of the ethnogenesis of the Podhale Highlanders, which seems interesting in the context of the current fashion among Highlanders for their Wallachian origin. Until now, in the literature on the subject, the view of the European origin has not been so strongly discussed. The methods adopted by the researcher include the analysis of historical studies of 19th-century researchers, as well as contemporary ethnographic materials. The material is supplemented by a pilot survey on awareness of the bonds of the Highlanders of Podhale with the inhabitants of the Carpathians.
Keywords
Full Text:
PDFReferences
Adamczyk M., Zakopane – wieś, [in:] Zakopane. Czterysta lat dziejów, t. 1, red. R. Dutkowa, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1991.
Bubak,, J., Nazwy osobowe mieszkańców Zakopanego (nazwiska, przydomki, przezwiska i imiona), [in:] Zakopane czterysta lat dziejów, t. 1, red. R. Dutkowa, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1991.
Budz J., Hrycyk K., Kuruc powstaniec i buntownik, Kuruc osadnik…, „Na Spiszu”, 2009, nr 1–2(70–71).
Długopolski E., Rządy Mikołaja Komorowskiego na Podhalu, „PTT”, 1911, r. 32.
Dobrowolski K., Badania nad ugrupowaniami etnograficznymi w Karpatach Zachodnich, [in:] Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności, t. 42, nr 5, Kraków 1938.
Dobrowolski K., Dwa studia nad powstaniem kultury ludowej w Karpatach Zachodnich, [in:] Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 2, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1938.
Dobrowolski K., Elementy rumuńsko-bałkańskie w kulturze Karpat Polskich, Kraków 1938.
Dobrowolski K., Migracje wołoskie na ziemiach polskich, [in:] Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Warszawie, t. 1, Nakładem Polskiego Towarzystwa Historycznego, Lwów 1930.
Dobrowolski K., Najstarsze osadnictwo Podhala, „Badania z dziejów społecznych i gospodarczych”, 1935, nr 20.
Dobrowolski K., Studia nad kulturą pasterską w Karpatach Północnych, typologia wędrówek pasterskich od XIV do XIX wieku, [in:] Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, t. 8: Studia podhalańskie oraz Bibliografia pasterstwa Tatr i Podhala, red. W. Antoniewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970.
Eljasz-Radzikowski S., Góry srebrne w Tatrzech otwarte R.P. 1502 w czterechsetną rocznicę, W tłoczni W.L. Anczyca i spółki, Kraków 1902.
Eljasz-Radzikowski W., Szkice z podróży w Tatry, Nakł. Tyg. Wielkopol., Tarnów 1879.
Flatt O., Wspomnienie Tatrów, „Księga Świata” 1859, cz. 1.
Galica-Górkiewicz S., Kuruce. Rody Bukowiańskie, Zakład Poligraficzny MK, Nowy Targ 2005.
Gołąb Z., O zróżnicowaniu wewnętrznym gwary podhalańskiej, „Język Polski”, 1954, t. 34, nr 2.
Górzyński S., Z dziejów osadnictwa i pasterstwa Podhala i Tatr w wiekach XII–XVIII, [in:] Pasterstwo Tatr polskich i Podhala, t. 4: Historia osadnictwa i organizacja społeczna pasterstwa oraz Słownictwo pasterskie Tatr Polskich i Podhala, red. W. Antoniewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1962.
Goszczyński S., Dziennik podróży do Tatrów, Wydawnictwo B.M. Wolff, Petersburg 1853.
Hermanowicz-Nowak K., Wesołowska M., Gospodarka rolno-hodowlana, [in:] Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi, red. D. Tylkowa, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Kraków 2000.
Hołub-Pacewiczowa Z., Z badań nad pasterstwem karpackiem i alpejskiem, „Wierchy” 1930, r. VIII.
Janota E., Przewodnicy tatrzańscy, „Kłosy” 1866, t. 3 nr 74, 75.
Janota E., Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, nakładem Juliusza Wildta, Kraków 1860.
Jawor G., Etniczny aspekt osadnictwa wołoskiego na przedpolu Karpat w Małopolsce i Rusi Czerwonej (XIV–XV wiek), [in:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji – Rzeszów 9–11 V 1995, red. M. Parczewski, S. Czopek, Muzeum Okręgowe, Rzeszów 1996.
Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2000.
Kłapyta P., Osadnictwo wołoskie w Karpatach (XIII–XVII w.), [in:] Szlak kultury wołoskiej, red. K. Kiwior, Turkula, Rzeszów 2018.
Kocój E., Dziedzictwo bez dziedziców? Religijne i materialne dziedzictwo kulturowe mniejszości pochodzenia wołoskiego w Europie w kontekście projektu interdyscyplinarnych badań (przyczynek do tematu), „Zarządzanie w Kulturze”, 2016, t. 16, nr 2.
Kocój E., „Na sałasie ni ma pani lekko”. Życie codzienne pasterzy wołoskich na szałasach na pograniczu polsko-słowackim w XXI wieku jako dziedzictwo kulturowe regionu Karpat (wybór zagadnień), „Balcanica Posnaniensia Acta et Studia”, 2018, t. 25.
Kopczyńska-Jaworska B., Gospodarka pasterska w Beskidzie Śląskim, „Prace i Materiały Etnograficzne”, 1950/1951, t. VIII–IX.
Kopczyńska-Jaworska B., Szałaśnictwo w Karpatach Polskich w świetle prac zespołowych w roku 1960, „Etnografia Polska”, 1962, t. VI.
Kozłowska, A.A., Góral generałem – Andrzej Galica: biografia żołnierza, polityka i literata, Księży Młyn Dom Wydawniczy, Łódź 2013.
Krzeptowscy-Jasinek M. i J., Podhalańskie osadnictwo rodowe, cz. III, t. I, Wydawnictwo Krzeptowscy, Zakopane 1999.
Lehr U., Tylkowa D., Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Kraków 2000.
Lenkiewicz W., Zagadnienia gospodarki na gruntach ornych na Podhalu, [in:] Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, t. 2: Pastwiska podgórskie i górskie Tatr Polskich i Podhala. Przeszłość i teraźniejszość, red. W. Antoniewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1960.
Leszczycki S., Przedmowa, [in:] Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, t. 1: Fizjografia i geografia pasterstwa Tatr Polskich i Podhala, red. W. Antoniewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1959.
Łach J., Musiał M., Przeszłość i znaczenie tradycji dla współczesnego oblicza kulturowego góralszczyzny Beskidu Małego – zapis w krajobrazie, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2015.
Łepkowski J., Jerzmanowski J., Ułamek z podróży archeologicznej po Galicyi, odbytej w r. 1849, „Biblioteka Warszawska”, 1850, t. 3.
Łuszczewska J., Wrażenia z Karpat, „Gazeta Warszawska”, 1860, nr 339.
Maksymowicz Mróz, N., Gazda czy pon? Portret górali podhalańskich na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2015.
Matlakowski W., Budownictwo ludowe na Podhalu, Akademia Umiejętności, Kraków 1892.
Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, cz. 1: Kultura materialna, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1967.
Moszyński K., Ludy pasterskie, ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce, Wydawnictwo Pro-Filia, Uniwersytet Śląski, Cieszyn 1996.
Nowakowski F., Szczawnica w roku 1857, „Gazeta Warszawska”, 1858.
Nowina-Sroczyńska E., Kultura podhalańska jako doświadczenie osobiste. Koncepcja formy sylwicznej, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018.
Paryski W., Radwańska-Paryska Z., Wielka Encyklopedia Tatrzańska, Wydawnictwo Górskie, Poronin 1995.
Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, red. W. Antoniewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970.
Pol W., Z Tatr. Północny wschód Europy, „Obrazy z życia i natury”, 1870, s. II, t. 2.
Potkański K., Podhale. I. Studia osadnicze, „Pisma pośmiertne”, 1922, t. 1.
Staszic S., O ziemiorodztwie Karpatow i innych gor i rownin Polski, Drukarnia Rządowa, Warszawa 1815.
Szlak kultury wołoskiej, red. K. Kiwior, Turkula, Rzeszów 2018.
Szopińska A., Polaniorze – góralski zespół regionalny z Kościeliska, Kraków 2002.
Szromba-Rysowa Z., Pożywienie, [in:] Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi, red. D. Tylkowa, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Kraków 2000.
Szujski J., Polacy i Rusini w Galicyi, t. 20, W.L. Anczyc, Kraków 1896.
Węglarz S., Tutejsi i inni, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Łódź 1997.
Węglarz S., Etniczno-etnograficzne zróżnicowanie historycznej góralszczyzny na polsko-słowackim pograniczu, [in:] Etnologiczne i antropologiczne obrazy świata – konteksty i interpretacje, red. H. Rusek, A. Pieńczak, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Cieszyn – Katowice 2011.
Witkiewicz St., Styl zakopiański. Zeszyt I. Pokój jadalny (wyd. 1904) oraz Styl zakopiański. Zeszyt II. Ciesielstwo (wyd. 1910), Wydawnictwo H. Altenberga, Lwów 1904–1911.
Wnuk W., Moje Podhale, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1978.
X.S[apieha A.], Rys etnograficzny Galicji i Bukowiny, „Czas”, 1851, nr 36.
Załuski J., Uwagi nad „Rysem etnograficznym Galicji i Bukowiny”, „Czas”, 1851, nr 44.
Ząbek M., Góry a kultura ludów górskich, [in:] Pasterstwo na Huculszczyźnie, gospodarka, kultura, obyczaj, red. J. Gudowski, Wydawnictwo Dialog, Warszawa 2001.
Zborowski, J., Pisma podhalańskie w opracowaniu i wyborze Janusza Berghauzena, t. 1–2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972.
Zejszner L., Rzut oka na Podhalan, „Biblioteka Warszawska”, 1844, t. 3, nr 15.
Zejszner L., Pieśni ludu Podhalan, czyli górali Tatrowych polskich zebrał i wiadomości o Podhalanach skreślił..., „Biblioteka Warszawska”, 1845.
Zejszner L., Podróże po Beskidach czyli opisanie części gór Karpackich, zawartych pomiędzy źródłami Wisły i Sanu, „Biblioteka Warszawska”, 1848, t. 3.
Netography
Dialekty i gwary polskie, dialektologia.uw.edu.pl, access 20 XII 2021.
Jawor G., Migracje wołoskie na obszarach Polski i Rusi Koronnej (XIV–XVI wiek), https://vlachs-project.eu/data/uploads/monografia/g-jawor-migracje-wooskie-na-obszarach-polski-i-rusi-koronnej-xiv-n-xvi-wiek.pdf, access 12 XII 2022.
Karpaty łączą – mechanizm konsultacji i współpracy dla wdrażania Konwencji Karpackiej, pasterstwokarpat.pl/o-projekcie.html, access 2 I 2023.
O nas. Historia, koscielisko-polaniorze.com, access 13 XII 2022.
Pensjonaty Podhale, booking.com, access 28 XII 2022.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/bc.2023.8.107-133
Date of publication: 2023-12-04 13:26:39
Date of submission: 2021-12-28 09:14:16
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2023
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.