Dwa oblicza dóbr ziemskich Bystrzejowice w drugiej połowie XIX wieku – własność zakonu sióstr bernardynek oraz majątek poklasztorny w rękach Rosjan
Streszczenie w języku polskim
W wyniku prowadzonej przez carat polityki przeciwko Kościołowi rzymskokatolickiemu, podsyconej dodatkowo przez polsko-rosyjskie walki w czasie powstania styczniowego, w połowie lat 60. XIX wieku doszło do przejęcia ziemi należącej do klasztorów i parafii na rzecz skarbu Królestwa Polskiego. Los nieruchomości tego typu podzielił również majątek należący do klasztoru sióstr bernardynek w Lublinie, którego część stanowiły dobra ziemskie w Bystrzejowicach. W połowie lat 70. nastąpiła kolejna znacząca zmiana własnościowa, przeprowadzona na podstawie przepisów wydanych w 1871 roku. W kolejnych latach dobra były kupowane, a następnie w różnych okolicznościach przekazywane w ręce kolejnych osób pochodzenia rosyjskiego, co stanowiło jeden z warunków wyżej wzmiankowanych przepisów. Wieloletni rosyjski nadzór nad majątkiem został jednak zakończony na początku XX wieku, co wiązało się z powolnym końcem epoki dominacji ziemiaństwa oraz panowania rosyjskiego na ziemiach polskich. Zagadnienia procesu konfiskaty oraz zakupu majątku Bystrzejowice, a także szczegółowe odzwierciedlenie tego problemu w materiałach archiwalnych dały podstawę dla szerszego przedstawienia problemu dziejów własności poduchownej na terenie Kraju Nadwiślańskiego w drugiej połowie XIX wieku.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Państwowe w Lublinie:
– Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 2.4/40;
– Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Mełgwi, sygn. 2.4/51;
– Hipoteka w Lublinie, wykaz nr 1, sygn. 160–168;
– Rząd Gubernialny Lubelski (1867–1918), Wydział Administracyjny, sygn. osobowe 500, 1734.
Archiwum Państwowe w Radomiu, Zarząd Rolnictwa i Dóbr Państwowych Guberni Radomskiej, Kieleckiej, Lubelskiej, Siedleckiej:
– Izba Skarbowa Lubelska, sygn. 382, 411;
– Sukcesje Rząd Gubernialny Lubelski 1845–1866, sygn. 14461;
– Rząd Gubernialny Lubelski gr. 1, sygn. 1743.
Archiwum Państwowe w Warszawie, Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej św. Barbary w Warszawie, sygn. 28.
Archiwum Państwowe w Zamościu, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Chłaniowie, sygn. 2.4/90.
Centralne Państwowe Archiwum Historyczne miasta Sankt Petersburga, f. 373, op. 1, sprawa 32.
Rosyjskie Państwowe Archiwum Historyczne, f. 828, op. 14, sprawa 227.
ŹRÓDŁA DRUKOWANE
Dziennik Praw Królestwa Polskiego 1868, t. 67.
Memoriał w sprawie majątków kościelnych w Królestwie Polskim zabranych na mocy ukazów 1864 i 1865 r., oprac. A. Szelążek, Płock 1917.
Najwyższy Ukaz z dnia 14/26 grudnia 1865 roku o urządzeniu duchowieństwa świeckiego Rzymsko-Katolickiego w Królestwie Polskim, DPKP 1865, t. 63.
Najwyższy Ukaz z dnia 27 października / 8 listopada 1864 roku o klasztorach Rzymsko-Katolickich w Królestwie Polskim, DPKP 1864, t. 62.
Przepisy dodatkowe do Najwyższego Ukazu z dnia 27 października / 8 listopada 1864 roku o klasztorach Rzymsko-Katolickich w Królestwie Polskim, DPKP 1864, t. 62.
Przepisy dodatkowe Najwyższego Ukazu z dnia 14/26 grudnia 1865 roku o urządzeniu duchowieństwa świeckiego Rzymsko-Katolickiego w Królestwie Polskim, DPKP 1865, t. 63.
Skorowidz Królestwa Polskiego czyli spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego, t. 2, 1877.
Ukaz o urządzeniu Włościan z dnia 19 lutego / 2 marca 1864 roku, DPKP 1864, t. 62.
Памятная книжка Императорского Училища Правоведения на учебный 1915–1916 год, Петроград 1915.
Сборник Законов. Узаконения и распоряжения правительства относящиеся до губерний Царства Польского, состоявшиясия по прекрашении в 1871 году официального издания Дниевника Законов Царства Польского, т. 1, Warszawa 1875.
Список чинам ведомства Министерства Юстиции, часть третья, 1879, Исправлен по 1-е Июня, Санкт Петербург 1879.
ŹRÓDŁA EPIGRAFICZNE
Inskrypcja z grobu Oskara von Quista na Wołkowskim Cmentarzu Luterańskim w Sankt Petersburgu.
ŹRÓDŁA PRASOWE
„St. Petersburgisches Evangelisches Sonntagsblatt” 1878, Nr. 26.
„St. Petersburgisches Evangelisches Sonntagsblatt” 1890, Nr. 5.
LITERATURA
Boniecki A., Herbarz polski. Cz. 1. Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, t. 3, Warszawa 1900.
Chylak K., Modernizacja czy archaizacja? Z dziejów transformacji systemu uposażeniowego Kościoła katolickiego w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Metamorfozy społeczne, t. 5: Religia a społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2013.
Gajewski S., Kasata klasztorów w diecezji lubelskiej w roku 1864, „Roczniki Humanistyczne” 1973, t. 21, nr 2.
Gajewski S., Ostatnie klasztory diecezji lubelskiej w XIX wieku, „Roczniki Humanistyczne” 1974, t. 22, nr 2.
Gajewski S., Własność poklasztorna w diecezji lubelskiej w II poł. XIX wieku, „Roczniki Humanistyczne” 1975, t. 23, nr 2.
Jeleń M., Dzieje poduchownego folwarku Zamiany w świetle materiałów archiwalnych, „Rocznik Tomaszowski” 2023, t. 12.
Jemielity W., Upaństwowienie majątków kościelnych w powiatach łomżyńskim i mazowieckim po powstaniu styczniowym, „Studia Łomżyńskie” 1995, t. 5.
Jop R., Środowisko urzędnicze kancelarii grodzkich w Chełmie, Lublinie i Krasnymstawie w drugiej połowie XVII wieku, Lublin 2003.
Kącki T., Nauczyciele Szkół im. A. i J. Vetterów w Lublinie 1866–1996 przeszli do historii Szkół Vetterów, Lublin 1996.
Kłaczewski W., Urban W. (oprac.), Urzędnicy województwa lubelskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, Kórnik 1994.
Kucybała-Kreft P., Konkordat z 1925 roku w aktualnym orzecznictwie sądowym – wybrane zagadnienia, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2021, t. 24. DOI: 10.31743/spw.12658
Latawiec K., Działalność gospodarcza urzędników rosyjskich w Królestwie Polskim po powstaniu styczniowym, [w:] Dzieje biurokracji, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magier, t. 4, cz. 1, Lublin–Siedlce 2011.
Latawiec K., Naczelnicy powiatów guberni lubelskiej w latach 1867–1915. Próba charakterystyki grupy, „Annales UMCS. Sectio F” 2003, vol. 58.
Latawiec K., W służbie imperium… Struktura społeczno-zawodowa ludności rosyjskiej na terenie guberni lubelskiej w latach 1864–1915, Lublin 2007.
Migdał B., Bernardynki, [w:] Encyklopedia katolicka, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, t. 2, Lublin 1976.
Migdał B., Bernardynki, [w:] Zakony świętego Franciszka w Polsce w latach 1772–1970, cz. 1: Zgromadzenia męskie i żeńskie oraz klasztory klauzurowe, red. J.R. Bar, Warszawa 1978.
Niesiecki K., Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych, t. 6, Warszawa 1839.
Płachecki J., Historia Szkół Vetterów 1866–1939, „Studia i Materiały Lubelskie” 2017, t. 20. DOI: 10.61464/siml.86
Poznański K., Szkoły im. A. i J. Vetterów w Lublinie, Lublin 1985.
Rzepniewska D., Hipoteka dóbr ziemskich jako źródło do dziejów ziemiaństwa. Forma przekazu, możliwości badawcze, problemy metodyczne, [w:] Metody i wyniki. Z warsztatu historyka dziejów społeczeństwa polskiego, red. S. Kalabiński, Warszawa 1980.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1–15, Warszawa 1880–1902.
Szylar A., Konwent bernardynek lubelskich w świetle kroniki klasztornej, „Nasza Przeszłość” 2008, t. 110. DOI: 10.52204/np.2008.110.35-106
Wiślicz T., Czas i przestrzeń w refleksji historycznej, [w:] Wprowadzenie do metodologii historii, red. E. Domańska, J. Pomorski, Warszawa 2022.
Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, 86 т. (82 т. и 4 доп.), Санкт Петербург 1890–1907.
Квист А.И., Железные дороги в военном отношении, т. 1, Санкт Петербург 1868.
Квист А.И., Перевозка войск по железным дорогам, Санкт Петербург 1868.
Осипов Ю.С. (ред.), Большая российская энциклопедия, т. 7, Москва 2007.
Сюзор Г. (сост.), Ко дню LXXV юбилея Императорского Училища Правоведения 1835–1910 гг. (Исторический очерк), Санкт Петербург 1910.
ŹRÓDŁA INTERNETOWE
Instytut Historii PAN, Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=9693 (dostęp: 9.01.2024).
Kościół Rektoralny św. Piotra Apostoła w Lublinie, Historia kościoła pod wezwaniem św. Piotra Apostoła w Lublinie, https://swpiotr.lublin.pl/o-kosciele (dostęp: 3.01.2024).
Kościół Rektoralny św. Piotra Apostoła w Lublinie, Historia kościoła św. Piotra Apostoła w Lublinie ul. Królewska 9, https://swpiotr.lublin.pl/o-kosciele/historia-kosciola (dostęp: 8.02.2024).
Teatr NN, Zakon sióstr bernardynek w Lublinie – historia zakonu, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/zakon-siostr-bernardynek-w-lublinie-historia-zakonu (dostęp: 1.10.2024).
Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne, https://cmentarze.um.warszawa.pl/pomnik.aspx?pom_id=6310 (dostęp: 6.06.2024).
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2024.79.239-270
Data publikacji: 2024-12-31 00:00:00
Data złożenia artykułu: 2024-02-08 16:50:40
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Mateusz Jeleń
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.