Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Ludność greckokatolicka wsi Tokary (gmina Turobin) w XVIII i XIX wieku
Streszczenie w języku polskim
W artykule przedstawiono dzieje społeczności greckokatolickiej (unickiej) żyjącej we wsi Tokary (położonej w kluczu turobińskim Ordynacji Zamojskiej) w latach 1779–1875. Unici przybyli z sąsiedniego Otrocza i zasiedlili Tokary razem z ludnością rzymskokatolicką (pochodzącą m.in. z Chrzanowa). Obie grupy żyły zgodnie, czego wyrazem były liczne małżeństwa mieszane, zawierane w parafiach greckokatolickich w Otroczu i Tarnawie oraz w parafiach łacińskich w Turobinie i Goraju. Przez długi czas unici z Tokar zachowywali obrządek grecki – dopiero w latach 50. i 60. XIX wieku niektórzy z nich zmienili ryt na łaciński. Likwidacja Kościoła greckokatolickiego w Królestwie Polskim (1875) oznaczała koniec społeczności unickiej w Tokarach. Miejscowi grekokatolicy przyjęli obowiązkowo prawosławie. Wielu z nich jednak sprzeciwiało się tej przymusowej konwersji i później przeszło na rzymski katolicyzm.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Archidiecezjalne Lubelskie, Parafia Rzymskokatolicka w Turobinie:
– Liber baptisatorum 1752–1785, sygn. 3, https://www.familysearch.org/search/catalog/33043, mf. 996787 (dostęp: 1.09.2024);
– Liber baptisatorum 1785–1797, sygn. 4, https://www.familysearch.org/search/catalog/33043, mf. 996787 (dostęp: 1.09.2024);
– [Liber natorum, copulatorum et mortuorum 1797–1809] Wieś Tokary, sygn. 14, https://www.familysearch.org/search/catalog/642857, mf. 996789 (dostęp: 1.09.2024).
Archiwum Diecezjalne w Zamościu, Parafia Rzymskokatolicka w Goraju:
– Liber baptisatorum 1772–1795, sygn. V 8, https://www.familysearch.org/search/catalog/788961, mf. 1983093 (dostęp: 1.09.2024);
– Liber copulatorum 1798–1827, sygn. V 27, https://www.familysearch.org/search/catalog/788961, mf. 1983098 (dostęp: 1.09.2024).
Archiwum Państwowe w Lublinie:
Akta Stanu Cywilnego Parafii Greckokatolickiej w Tarnawie, zesp. 2150, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol/-/zespol/4837 (dostęp: 1.09.2024).
Archiwum Ordynacji Zamojskiej ze Zwierzyńca, zesp. 71:
– Akt wyprowadzenia intraty z dóbr Turobina z roku 1821, sygn. 3625, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2322697 (dostęp: 1.09.2024);
– Akta Administracji Jeneralnej Dóbr Ordynacyi Zamojskiej dotyczące się regulacyi wsi Tokar [vol. III], sygn. 9005, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2401433 (dostęp: 1.09.2024);
– Akta tyczące się wsi Tokar [vol. II], sygn. 9004, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2401432 (dostęp: 1.09.2024);
– Akta wsi Tokar założone w roku 1856/7 [vol. IV], sygn. 9006, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2401443 (dostęp: 1.09.2024);
– Akta wsi Tokary [vol. I], sygn. 9003, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2401430 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz klucza batorskiego z powinnościami poddanych, spisany i zweryfikowany w 1773 roku, sygn. 195, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2303883 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz klucza batorskiego z roku 1779, sygn. 196, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2303884 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz wsi Guzówki z przyległościami 1799 roku spisany, sygn. 261, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2304034 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz wsi Maydanu Tokary roku 1801 spisany, sygn. 2566, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2316180 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz wsi Stawiec z przyległościami 1799 roku spisany, sygn. 518, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/en/jednostka/-/jednostka/2304611 (dostęp: 1.09.2024);
– Kontrolla kassy [klucza turobińskiego] 1857/58, sygn. 1976, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2311966 (dostęp: 1.09.2024);
– Plan sytuacyjny gruntów wsi Tokar (…) w dniach miesiąca marca 1840 roku przerysowany, seria 7.4.2, sygn. 392, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/25056006 (dostęp: 1.09.2024);
– Tabella likwidacyjna wsi Tokary [Projekt], sygn. 3059, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2319686 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya batorska roku 1789, sygn. 1340, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308435 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya klucza batorskiego w roku 1796 spisana, sygn. 1341, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308436 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya klucza batorskiego w roku 1784 uczyniona, sygn. 1337, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308432 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya klucza batorskiego w roku 1785 uczyniona, sygn. 1338, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308433 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya klucza batorskiego w roku 1786 uczyniona, sygn. 1339, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308434 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya w kluczu batorskim w roku 1781 uczyniona, sygn. 1334, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308429 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya pól w kluczu batorskim w roku 1782 uczyniona, sygn. 1335, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308430 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya pól w kluczu batorskim w roku 1783 uczyniona, sygn. 1336, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308431 (dostęp: 1.09.2024);
– Tabella statystyczna części Ordynacji w kraju polskim leżącej, sygn. 1714;
– Tabella wykazująca uposażenie, obowiązki i powinności rolników (…) osiadłych we wsi Wólce Czernięckiej i Tokarach, sygn. 2854, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2318672 (dostęp: 1.09.2024);
– Tabella wykazująca uposażenie, obowiązki i powinności rolników (…) osiadłych we wsi Wólce Czernięckiej i Tokarach, sygn. 2878, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2318831 (dostęp: 1.09.2024);
– Wiadomość do podatku czopowego wieyskiego [1]812 roku, sygn. 3723, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2323938 (dostęp: 1.09.2024),
Chełmski Konsystorz Greckokatolicki, zesp. 95:
– [Inwentarze i wizytacje pojedynczych cerkwi w różnych dekanatach i dekanatów], sygn. 137, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1928752 (dostęp: 1.09.2024);
– Wizyta jeneralna dekanatów krasnostawskiego i lubelskiego [także chełmskiego i dubienieckiego] w roku 1793 odprawiona, sygn. 135, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1928747 (dostęp: 1.09.2024);
– [Wykazy statystyczne i odnośna korespondencja], sygn. 151, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1928798 (dostęp: 1.09.2024);
– Дѣло Отрочскаго прихода Бѣлгорайскаго благочинiя, sygn. 419, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1931365 (dostęp: 1.09.2024);
– Дѣло Холмскаго Духовнаго Правленiя о возстановленiи самостоятельнаго прихода въ селѣ Туробинѣ, sygn. 544, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1932139 (dostęp: 1.09.2024).
Chełmski Konsystorz Prawosławny, zesp. 99:
– Клировые Вѣдомости Бѣлгорайскаго благочинiя и Холмскаго Катедральнаго cобора 1876, seria 4.4., sygn. 114, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/284903 (dostęp: 1.09.2024);
– Клировые Вѣдомости Бѣлгорайскаго бл. Округа 1878, seria 4.4., sygn. 118, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/284898 (dostęp: 1.09.2024).
Chełmsko-Warszawski Duchowny Konsystorz Prawosławny, zesp. 98:
– О вѣроисповѣдной принадлежности жительницъ дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Ядвиги и Анны Тарасъ, sygn. 3736;
– О вѣроисповѣдной принадлежности жительницы дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Марiанны Стыкъ ур. Kутеръ и её дочерей Анны, Софiи, Людвики, Анастасiи и Агаты, sygn. 4059;
– О вѣроисповѣдной принадлежности жительницъ дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Розалiи Квѣтнiовской, Марiанны по мужу Оржель и Анны по мужу Станицкой, sygn. 4157;
– По вопросy о вѣроисповѣдной принадлежности жителя дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Луки Здыбель, sygn. 1879;
– По вопросy о вѣроисповѣдной принадлежности жителя дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Матвѣя Мазурка и его семейства, sygn. 1901.
Kancelaria Gubernatora Lubelskiego, zesp. 120, О cемействѣ жителя дер. Токары Красноставскаго уѣзда греко-унiата Йосифа Мазурекъ незаконно перешедшемъ въ католицизмъ, Антона и Осипа братьевъ Чернаковъ, sygn. 1839.
Zbiór tabel likwidacyjnych lubelskiej i siedleckiej guberni, zesp. 168, Ликвидацiонная табель селенiя Токары, sygn. 1532, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2766344 (dostęp: 1.09.2024).
Archiwum Państwowe w Zamościu, Akta Stanu Cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Turobinie, zesp. 641, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol/-/zespol/83265 (dostęp: 1.09.2024).
Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej, Opisanie statystyczno-historyczne Dóbr Ordynacyi Zamoyskiej przez Mikołaja Stworzyńskiego archiwistę 1834 roku, sygn. rps BOZ 1815, https://polona.pl/item-view/757ea27e-4ad7-458b-b0c6-004b1d9f0fc9?page=0 (dostęp: 1.09.2024).
Parafia Rzymskokatolicka w Otroczu, Szczątki archiwum Parafii Prawosławnej w Otroczu, Исповѣдная Вѣдомость Отрочскаго Православнаго прихода за 1900 годъ, fragment (k. 6–36) [bardzo dziękuję Panu Zenonowi Łukaszowi Baranowskiemu, regionaliście z Janowa Lubelskiego, za udostępnienie fotokopii tego cennego źródła].
ŹRÓDŁA DRUKOWANE
Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. II: M–Z, Warszawa 1827.
LITERATURA
Baranowski Z., Rys historyczny miejscowości powiatu janowskiego, Lublin–Stalowa Wola 2001.
Baranowski Z., Zarys dziejów Chrzanowa, „Janowskie Korzenie. Pismo Regionalne Ziemi Janowskiej” 2004, nr 2.
Baranowski Z., Zarys dziejów parafii w Otroczu, „Janowskie Korzenie. Pismo Regionalne Ziemi Janowskiej” 2004, nr 3.
Bender R., Reforma czynszowa w Ordynacji Zamoyskiej 1833–1864, Lublin 1995.
Kołbuk W., Przechodzenie unitów na obrządek łaciński w diecezji chełmskiej w XIX wieku, [w:] Dzieło chrystianizacji Rusi Kijowskiej i jego konsekwencje w kulturze Europy, red. R. Łużny, Lublin 1988.
Kostrowicka I., Produkcja roślinna w Królestwie Polskim (1816–1864). Próba analizy ekonomicznej, Warszawa 1961.
Lewandowski J., Likwidacja obrządku greckokatolickiego w Królestwie Polskim w latach 1864–1875, „Annales UMCS. Sectio F” 1966, t. 21.
Osiński T., „Propaganda luchowska”. Kulisy konwersji na prawosławie unitów wsi Luchów, Babice, Potok Górny w latach czterdziestych XIX wieku, „Res Historica” 2008, t. 26.
Rachwał P., Unici na Lubelszczyźnie w XIX wieku. Studium źródłoznawczo-demograficzne, Lublin 2017.
Tokarczyk R., Dzieje roztoczańskiej wsi Grudki, Lublin 1992.
Tokarczyk R., Turobin. Dzieje miejscowości, Lublin 2002.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2024.79.203-222
Data publikacji: 2024-12-31 00:00:00
Data złożenia artykułu: 2024-10-23 19:10:43
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Andrzej Pytlak
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.