Two Faces of the Bystrzejowice Estate in the Second Half of the 19th Century – the Property of the Order of Bernardine Nuns and the Post-Convent Estate in the Russians’ Hands

Mateusz Jeleń

Abstract


As a result of the tsarist policy against the Roman Catholic Church, further fuelled by Polish-Russian fighting during the January Uprising, in the mid-1860s land belonging to monasteries and parishes was seized for the benefit of the treasury of the Kingdom of Poland. The property belonging to the monastery of the Bernardine Nuns in Lublin, part of which was the landed property in Bystrzejowice, also shared this fate. In the mid-1870s, another significant change of ownership took place, carried out on the basis of regulations issued in 1871. In the following years, the estates were purchased and then, in various circumstances, transferred to successive persons of Russian origin, which was one of the conditions of the above-mentioned regulations. However, the long-standing Russian supervision of the estates was terminated at the beginning of the 20th century, which was associated with the slow end of the era of landed gentry domination and Russian rule in the Polish lands. The issues of the confiscation process and subsequent purchase of the Bystrzejowice estate, as well as the detailed reflection of this problem in the archival materials, formed the basis for a broader presentation of the problem of the history of the clerical property in the Vistula Land in the second half of the 19th century.


Keywords


Bystrzejowice; clerical property; Order of Bernardine Nuns; landed estates; Kingdom of Poland

Full Text:

PDF (Język Polski)

References


ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Państwowe w Lublinie:

– Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 2.4/40;

– Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Mełgwi, sygn. 2.4/51;

– Hipoteka w Lublinie, wykaz nr 1, sygn. 160–168;

– Rząd Gubernialny Lubelski (1867–1918), Wydział Administracyjny, sygn. osobowe 500, 1734.

Archiwum Państwowe w Radomiu, Zarząd Rolnictwa i Dóbr Państwowych Guberni Radomskiej, Kieleckiej, Lubelskiej, Siedleckiej:

– Izba Skarbowa Lubelska, sygn. 382, 411;

– Sukcesje Rząd Gubernialny Lubelski 1845–1866, sygn. 14461;

– Rząd Gubernialny Lubelski gr. 1, sygn. 1743.

Archiwum Państwowe w Warszawie, Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej św. Barbary w Warszawie, sygn. 28.

Archiwum Państwowe w Zamościu, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Chłaniowie, sygn. 2.4/90.

Centralne Państwowe Archiwum Historyczne miasta Sankt Petersburga, f. 373, op. 1, sprawa 32.

Rosyjskie Państwowe Archiwum Historyczne, f. 828, op. 14, sprawa 227.

ŹRÓDŁA DRUKOWANE

Dziennik Praw Królestwa Polskiego 1868, t. 67.

Memoriał w sprawie majątków kościelnych w Królestwie Polskim zabranych na mocy ukazów 1864 i 1865 r., oprac. A. Szelążek, Płock 1917.

Najwyższy Ukaz z dnia 14/26 grudnia 1865 roku o urządzeniu duchowieństwa świeckiego Rzymsko-Katolickiego w Królestwie Polskim, DPKP 1865, t. 63.

Najwyższy Ukaz z dnia 27 października / 8 listopada 1864 roku o klasztorach Rzymsko-Katolickich w Królestwie Polskim, DPKP 1864, t. 62.

Przepisy dodatkowe do Najwyższego Ukazu z dnia 27 października / 8 listopada 1864 roku o klasztorach Rzymsko-Katolickich w Królestwie Polskim, DPKP 1864, t. 62.

Przepisy dodatkowe Najwyższego Ukazu z dnia 14/26 grudnia 1865 roku o urządzeniu duchowieństwa świeckiego Rzymsko-Katolickiego w Królestwie Polskim, DPKP 1865, t. 63.

Skorowidz Królestwa Polskiego czyli spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego, t. 2, 1877.

Ukaz o urządzeniu Włościan z dnia 19 lutego / 2 marca 1864 roku, DPKP 1864, t. 62.

Памятная книжка Императорского Училища Правоведения на учебный 1915–1916 год, Петроград 1915.

Сборник Законов. Узаконения и распоряжения правительства относящиеся до губерний Царства Польского, состоявшиясия по прекрашении в 1871 году официального издания Дниевника Законов Царства Польского, т. 1, Warszawa 1875.

Список чинам ведомства Министерства Юстиции, часть третья, 1879, Исправлен по 1-е Июня, Санкт Петербург 1879.

ŹRÓDŁA EPIGRAFICZNE

Inskrypcja z grobu Oskara von Quista na Wołkowskim Cmentarzu Luterańskim w Sankt Petersburgu.

ŹRÓDŁA PRASOWE

„St. Petersburgisches Evangelisches Sonntagsblatt” 1878, Nr. 26.

„St. Petersburgisches Evangelisches Sonntagsblatt” 1890, Nr. 5.

LITERATURA

Boniecki A., Herbarz polski. Cz. 1. Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, t. 3, Warszawa 1900.

Chylak K., Modernizacja czy archaizacja? Z dziejów transformacji systemu uposażeniowego Kościoła katolickiego w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Metamorfozy społeczne, t. 5: Religia a społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2013.

Gajewski S., Kasata klasztorów w diecezji lubelskiej w roku 1864, „Roczniki Humanistyczne” 1973, t. 21, nr 2.

Gajewski S., Ostatnie klasztory diecezji lubelskiej w XIX wieku, „Roczniki Humanistyczne” 1974, t. 22, nr 2.

Gajewski S., Własność poklasztorna w diecezji lubelskiej w II poł. XIX wieku, „Roczniki Humanistyczne” 1975, t. 23, nr 2.

Jeleń M., Dzieje poduchownego folwarku Zamiany w świetle materiałów archiwalnych, „Rocznik Tomaszowski” 2023, t. 12.

Jemielity W., Upaństwowienie majątków kościelnych w powiatach łomżyńskim i mazowieckim po powstaniu styczniowym, „Studia Łomżyńskie” 1995, t. 5.

Jop R., Środowisko urzędnicze kancelarii grodzkich w Chełmie, Lublinie i Krasnymstawie w drugiej połowie XVII wieku, Lublin 2003.

Kącki T., Nauczyciele Szkół im. A. i J. Vetterów w Lublinie 1866–1996 przeszli do historii Szkół Vetterów, Lublin 1996.

Kłaczewski W., Urban W. (oprac.), Urzędnicy województwa lubelskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, Kórnik 1994.

Kucybała-Kreft P., Konkordat z 1925 roku w aktualnym orzecznictwie sądowym – wybrane zagadnienia, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2021, t. 24. DOI: 10.31743/spw.12658

Latawiec K., Działalność gospodarcza urzędników rosyjskich w Królestwie Polskim po powstaniu styczniowym, [w:] Dzieje biurokracji, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magier, t. 4, cz. 1, Lublin–Siedlce 2011.

Latawiec K., Naczelnicy powiatów guberni lubelskiej w latach 1867–1915. Próba charakterystyki grupy, „Annales UMCS. Sectio F” 2003, vol. 58.

Latawiec K., W służbie imperium… Struktura społeczno-zawodowa ludności rosyjskiej na terenie guberni lubelskiej w latach 1864–1915, Lublin 2007.

Migdał B., Bernardynki, [w:] Encyklopedia katolicka, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, t. 2, Lublin 1976.

Migdał B., Bernardynki, [w:] Zakony świętego Franciszka w Polsce w latach 1772–1970, cz. 1: Zgromadzenia męskie i żeńskie oraz klasztory klauzurowe, red. J.R. Bar, Warszawa 1978.

Niesiecki K., Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych, t. 6, Warszawa 1839.

Płachecki J., Historia Szkół Vetterów 1866–1939, „Studia i Materiały Lubelskie” 2017, t. 20. DOI: 10.61464/siml.86

Poznański K., Szkoły im. A. i J. Vetterów w Lublinie, Lublin 1985.

Rzepniewska D., Hipoteka dóbr ziemskich jako źródło do dziejów ziemiaństwa. Forma przekazu, możliwości badawcze, problemy metodyczne, [w:] Metody i wyniki. Z warsztatu historyka dziejów społeczeństwa polskiego, red. S. Kalabiński, Warszawa 1980.

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1–15, Warszawa 1880–1902.

Szylar A., Konwent bernardynek lubelskich w świetle kroniki klasztornej, „Nasza Przeszłość” 2008, t. 110. DOI: 10.52204/np.2008.110.35-106

Wiślicz T., Czas i przestrzeń w refleksji historycznej, [w:] Wprowadzenie do metodologii historii, red. E. Domańska, J. Pomorski, Warszawa 2022.

Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, 86 т. (82 т. и 4 доп.), Санкт Петербург 1890–1907.

Квист А.И., Железные дороги в военном отношении, т. 1, Санкт Петербург 1868.

Квист А.И., Перевозка войск по железным дорогам, Санкт Петербург 1868.

Осипов Ю.С. (ред.), Большая российская энциклопедия, т. 7, Москва 2007.

Сюзор Г. (сост.), Ко дню LXXV юбилея Императорского Училища Правоведения 1835–1910 гг. (Исторический очерк), Санкт Петербург 1910.

ŹRÓDŁA INTERNETOWE

Instytut Historii PAN, Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=9693 (dostęp: 9.01.2024).

Kościół Rektoralny św. Piotra Apostoła w Lublinie, Historia kościoła pod wezwaniem św. Piotra Apostoła w Lublinie, https://swpiotr.lublin.pl/o-kosciele (dostęp: 3.01.2024).

Kościół Rektoralny św. Piotra Apostoła w Lublinie, Historia kościoła św. Piotra Apostoła w Lublinie ul. Królewska 9, https://swpiotr.lublin.pl/o-kosciele/historia-kosciola (dostęp: 8.02.2024).

Teatr NN, Zakon sióstr bernardynek w Lublinie – historia zakonu, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/zakon-siostr-bernardynek-w-lublinie-historia-zakonu (dostęp: 1.10.2024).

Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne, https://cmentarze.um.warszawa.pl/pomnik.aspx?pom_id=6310 (dostęp: 6.06.2024).




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2024.79.239-270
Date of publication: 2024-12-31 00:00:00
Date of submission: 2024-02-08 16:50:40


Statistics


Total abstract view - 8
Downloads (from 2020-06-17) - PDF (Język Polski) - 0

Indicators



Refbacks

  • There are currently no refbacks.


Copyright (c) 2025 Mateusz Jeleń

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.