The Greek Catholic Population of the Village of Tokary (Turobin Commune) in the 18th and 19th Centuries
Abstract
The article presents the history of the Greek Catholic (Uniate) community living in the village of Tokary (located in the Turobin key of the Zamoyski family entail) in the years 1779–1875. The Uniates came from neighboring Otrocz and settled in Tokary together with the Roman Catholic population (coming from, i.a., Chrzanów). Both groups lived in harmony, which was expressed by numerous mixed marriages, concluded in Greek Catholic parishes in Otrocz and Tarnawa and Roman Catholic parishes in Turobin and Goraj. For a long time, the Uniates from Tokary maintained the Greek rite – only in the 1850s and 1860s some of them changed the rite to Latin. The liquidation of the Greek Catholic Church in the Kingdom of Poland (1875) meant the end of the Uniate community in Tokary. Local Greek Catholics were required to adopt Orthodoxy. However, many of them opposed this forced conversion and later converted to Roman Catholicism.
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Archidiecezjalne Lubelskie, Parafia Rzymskokatolicka w Turobinie:
– Liber baptisatorum 1752–1785, sygn. 3, https://www.familysearch.org/search/catalog/33043, mf. 996787 (dostęp: 1.09.2024);
– Liber baptisatorum 1785–1797, sygn. 4, https://www.familysearch.org/search/catalog/33043, mf. 996787 (dostęp: 1.09.2024);
– [Liber natorum, copulatorum et mortuorum 1797–1809] Wieś Tokary, sygn. 14, https://www.familysearch.org/search/catalog/642857, mf. 996789 (dostęp: 1.09.2024).
Archiwum Diecezjalne w Zamościu, Parafia Rzymskokatolicka w Goraju:
– Liber baptisatorum 1772–1795, sygn. V 8, https://www.familysearch.org/search/catalog/788961, mf. 1983093 (dostęp: 1.09.2024);
– Liber copulatorum 1798–1827, sygn. V 27, https://www.familysearch.org/search/catalog/788961, mf. 1983098 (dostęp: 1.09.2024).
Archiwum Państwowe w Lublinie:
Akta Stanu Cywilnego Parafii Greckokatolickiej w Tarnawie, zesp. 2150, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol/-/zespol/4837 (dostęp: 1.09.2024).
Archiwum Ordynacji Zamojskiej ze Zwierzyńca, zesp. 71:
– Akt wyprowadzenia intraty z dóbr Turobina z roku 1821, sygn. 3625, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2322697 (dostęp: 1.09.2024);
– Akta Administracji Jeneralnej Dóbr Ordynacyi Zamojskiej dotyczące się regulacyi wsi Tokar [vol. III], sygn. 9005, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2401433 (dostęp: 1.09.2024);
– Akta tyczące się wsi Tokar [vol. II], sygn. 9004, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2401432 (dostęp: 1.09.2024);
– Akta wsi Tokar założone w roku 1856/7 [vol. IV], sygn. 9006, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2401443 (dostęp: 1.09.2024);
– Akta wsi Tokary [vol. I], sygn. 9003, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2401430 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz klucza batorskiego z powinnościami poddanych, spisany i zweryfikowany w 1773 roku, sygn. 195, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2303883 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz klucza batorskiego z roku 1779, sygn. 196, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2303884 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz wsi Guzówki z przyległościami 1799 roku spisany, sygn. 261, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2304034 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz wsi Maydanu Tokary roku 1801 spisany, sygn. 2566, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2316180 (dostęp: 1.09.2024);
– Inwentarz wsi Stawiec z przyległościami 1799 roku spisany, sygn. 518, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/en/jednostka/-/jednostka/2304611 (dostęp: 1.09.2024);
– Kontrolla kassy [klucza turobińskiego] 1857/58, sygn. 1976, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2311966 (dostęp: 1.09.2024);
– Plan sytuacyjny gruntów wsi Tokar (…) w dniach miesiąca marca 1840 roku przerysowany, seria 7.4.2, sygn. 392, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/25056006 (dostęp: 1.09.2024);
– Tabella likwidacyjna wsi Tokary [Projekt], sygn. 3059, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2319686 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya batorska roku 1789, sygn. 1340, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308435 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya klucza batorskiego w roku 1796 spisana, sygn. 1341, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308436 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya klucza batorskiego w roku 1784 uczyniona, sygn. 1337, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308432 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya klucza batorskiego w roku 1785 uczyniona, sygn. 1338, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308433 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya klucza batorskiego w roku 1786 uczyniona, sygn. 1339, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308434 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya w kluczu batorskim w roku 1781 uczyniona, sygn. 1334, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308429 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya pól w kluczu batorskim w roku 1782 uczyniona, sygn. 1335, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308430 (dostęp: 1.09.2024);
– Rewizya pól w kluczu batorskim w roku 1783 uczyniona, sygn. 1336, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2308431 (dostęp: 1.09.2024);
– Tabella statystyczna części Ordynacji w kraju polskim leżącej, sygn. 1714;
– Tabella wykazująca uposażenie, obowiązki i powinności rolników (…) osiadłych we wsi Wólce Czernięckiej i Tokarach, sygn. 2854, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2318672 (dostęp: 1.09.2024);
– Tabella wykazująca uposażenie, obowiązki i powinności rolników (…) osiadłych we wsi Wólce Czernięckiej i Tokarach, sygn. 2878, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2318831 (dostęp: 1.09.2024);
– Wiadomość do podatku czopowego wieyskiego [1]812 roku, sygn. 3723, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2323938 (dostęp: 1.09.2024),
Chełmski Konsystorz Greckokatolicki, zesp. 95:
– [Inwentarze i wizytacje pojedynczych cerkwi w różnych dekanatach i dekanatów], sygn. 137, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1928752 (dostęp: 1.09.2024);
– Wizyta jeneralna dekanatów krasnostawskiego i lubelskiego [także chełmskiego i dubienieckiego] w roku 1793 odprawiona, sygn. 135, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1928747 (dostęp: 1.09.2024);
– [Wykazy statystyczne i odnośna korespondencja], sygn. 151, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1928798 (dostęp: 1.09.2024);
– Дѣло Отрочскаго прихода Бѣлгорайскаго благочинiя, sygn. 419, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1931365 (dostęp: 1.09.2024);
– Дѣло Холмскаго Духовнаго Правленiя о возстановленiи самостоятельнаго прихода въ селѣ Туробинѣ, sygn. 544, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/1932139 (dostęp: 1.09.2024).
Chełmski Konsystorz Prawosławny, zesp. 99:
– Клировые Вѣдомости Бѣлгорайскаго благочинiя и Холмскаго Катедральнаго cобора 1876, seria 4.4., sygn. 114, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/284903 (dostęp: 1.09.2024);
– Клировые Вѣдомости Бѣлгорайскаго бл. Округа 1878, seria 4.4., sygn. 118, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/284898 (dostęp: 1.09.2024).
Chełmsko-Warszawski Duchowny Konsystorz Prawosławny, zesp. 98:
– О вѣроисповѣдной принадлежности жительницъ дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Ядвиги и Анны Тарасъ, sygn. 3736;
– О вѣроисповѣдной принадлежности жительницы дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Марiанны Стыкъ ур. Kутеръ и её дочерей Анны, Софiи, Людвики, Анастасiи и Агаты, sygn. 4059;
– О вѣроисповѣдной принадлежности жительницъ дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Розалiи Квѣтнiовской, Марiанны по мужу Оржель и Анны по мужу Станицкой, sygn. 4157;
– По вопросy о вѣроисповѣдной принадлежности жителя дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Луки Здыбель, sygn. 1879;
– По вопросy о вѣроисповѣдной принадлежности жителя дер. Токары, Красноставскаго уѣзда, Люблинской губернiи, Матвѣя Мазурка и его семейства, sygn. 1901.
Kancelaria Gubernatora Lubelskiego, zesp. 120, О cемействѣ жителя дер. Токары Красноставскаго уѣзда греко-унiата Йосифа Мазурекъ незаконно перешедшемъ въ католицизмъ, Антона и Осипа братьевъ Чернаковъ, sygn. 1839.
Zbiór tabel likwidacyjnych lubelskiej i siedleckiej guberni, zesp. 168, Ликвидацiонная табель селенiя Токары, sygn. 1532, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2766344 (dostęp: 1.09.2024).
Archiwum Państwowe w Zamościu, Akta Stanu Cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Turobinie, zesp. 641, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol/-/zespol/83265 (dostęp: 1.09.2024).
Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej, Opisanie statystyczno-historyczne Dóbr Ordynacyi Zamoyskiej przez Mikołaja Stworzyńskiego archiwistę 1834 roku, sygn. rps BOZ 1815, https://polona.pl/item-view/757ea27e-4ad7-458b-b0c6-004b1d9f0fc9?page=0 (dostęp: 1.09.2024).
Parafia Rzymskokatolicka w Otroczu, Szczątki archiwum Parafii Prawosławnej w Otroczu, Исповѣдная Вѣдомость Отрочскаго Православнаго прихода за 1900 годъ, fragment (k. 6–36) [bardzo dziękuję Panu Zenonowi Łukaszowi Baranowskiemu, regionaliście z Janowa Lubelskiego, za udostępnienie fotokopii tego cennego źródła].
ŹRÓDŁA DRUKOWANE
Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. II: M–Z, Warszawa 1827.
LITERATURA
Baranowski Z., Rys historyczny miejscowości powiatu janowskiego, Lublin–Stalowa Wola 2001.
Baranowski Z., Zarys dziejów Chrzanowa, „Janowskie Korzenie. Pismo Regionalne Ziemi Janowskiej” 2004, nr 2.
Baranowski Z., Zarys dziejów parafii w Otroczu, „Janowskie Korzenie. Pismo Regionalne Ziemi Janowskiej” 2004, nr 3.
Bender R., Reforma czynszowa w Ordynacji Zamoyskiej 1833–1864, Lublin 1995.
Kołbuk W., Przechodzenie unitów na obrządek łaciński w diecezji chełmskiej w XIX wieku, [w:] Dzieło chrystianizacji Rusi Kijowskiej i jego konsekwencje w kulturze Europy, red. R. Łużny, Lublin 1988.
Kostrowicka I., Produkcja roślinna w Królestwie Polskim (1816–1864). Próba analizy ekonomicznej, Warszawa 1961.
Lewandowski J., Likwidacja obrządku greckokatolickiego w Królestwie Polskim w latach 1864–1875, „Annales UMCS. Sectio F” 1966, t. 21.
Osiński T., „Propaganda luchowska”. Kulisy konwersji na prawosławie unitów wsi Luchów, Babice, Potok Górny w latach czterdziestych XIX wieku, „Res Historica” 2008, t. 26.
Rachwał P., Unici na Lubelszczyźnie w XIX wieku. Studium źródłoznawczo-demograficzne, Lublin 2017.
Tokarczyk R., Dzieje roztoczańskiej wsi Grudki, Lublin 1992.
Tokarczyk R., Turobin. Dzieje miejscowości, Lublin 2002.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2024.79.203-222
Date of publication: 2024-12-31 00:00:00
Date of submission: 2024-10-23 19:10:43
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2025 Andrzej Pytlak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.