Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Staropolskie ekshorty (ekscytarze) – geneza, cechy i odmiany (zapowiedź monografii)
Streszczenie w języku polskim
Celem studium jest określenie w oparciu o dotychczasowy stan badań zakresu problemowego przyszłej monografii, która poświęcona byłaby staropolskim ekshortacjom i pokazywała węzłowe dla niej zagadnieia. Przedmiotem refleksji jest literatura polska XVI i XVII wieku: epika bohaterska, poezja i proza okolicznościowa, oratorstwo. Punkt wyjścia dla rozważań stanowi antyczna geneza ekshortacji jako formy spotykanej w epice bohaterskiej i dziełach historycznych. W dalszej części rozważań przedstawia się stanowiska polskich badaczy, którzy pisali o ekshortacjach, między innymi: Juliusza Nowaka-Dłużewskiego, Alojzego Sajkowskiego, Jadwigi Kuczyńskiej, Romana Krzywego i Renaty Gałaj-Dempniak. W oparciu o ustalenia Teresy Michałowskiej z zakresu genologii stawia się tezę, iż ekshortacja jest osobnym gatunkiem literackim posługującym się zespołem toposów. Przyszła monografia ma ukazać funkcjonowanie ekshortacji w traktatach z zakresu poetyki i retoryki, jako osobnego gatunku literackiego, jej obecność w liryce, epice i oratorstwie, jako wypowiedź samoistną i niesamoistną poligraficznie i treściowo, jak też zmienną swoistość topiki ekshortacyjnej, która służyć miała skutecznemu formowaniu rzeczywistości w ramach parentezy.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Sources
Anonim, tzw. Gall. (1989). Kronika polska. Wrocław: Ossolineum.
Caussinus, Nicolaus. (1634). De eloquentia sacra et humanalibri XVI. Editio tertia non ignobiliaccessionelocupletate. Coloniae Agrippinae: Ioannis Kinchii.
Długosz, Jan. (2009). Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga pierwsza, księga druga do roku 1038. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Homer. (1968). Iliada. Wrocław: Ossolineum.
Jan z Wiślicy. (1985). Z wojny pruskiej. In: Antonina Jelicz (ed.), Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470–1543 (p. 129). Szczecin: Wydawnictwo Glob.
Paszkowski, Marcin. (2017). Ukraina od Tatar utrapiona. In: Paszkowski Marcin, Utwory okolicznościowe (pp. 50–77). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Sarbiewski, Maciej Kazimierz. (1954). O poezji doskonałej czyli Wergiliusz i Homer. Transl. Marian Plezia. Comp. Stanisław Skimina. Wrocław: Ossolinem PAN.
Sarbiewski, Maciej Kazimierz. (1980a). Ad equites polonos anno MDCXXX (Do rycerstwa polskiego w roku 1630). In: Maciej Kazimierz Sarbiewski, Liryki oraz Droga rzymska i fragment Lechiady (pp.400–497). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Sarbiewski, Maciej Kazimierz. (1980b). Parodia ex Ioannis Kochanovii, poetarum polonorum princeps, libri II ode XXIV (Parodia z Jana Kochanowskiego, księcia poetów polskich, z księgi wtórej, ody 24, popularnej pieśni). In: Sarbiewski Maciej Kazimierz, Liryki oraz Droga rzymska i fragment Lechiady (pp. 316–319). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Tasso Torquato-Kochanowski, Piotr. (1968). Gofred abo Jeruzalem wyzwolona. Warszawa: PIW.
Twardowski, Samuel. (2012). Władysław IV, król polski i szwedzki. Warszawa: IBL, Pro Cultura Litteraria.
Wergiliusz Maro, Publiusz. (1981). Eneida. Wrocław: Ossolineum.
References
Barłowska, Maria. (2001). Ekscytarz Chodkiewicza w „Wojnie chocimskiej” Wacława Potockiego. Powinowactwa literackie i rzeczywiste, Barok. Historia–Literatura–Sztuka, 8(1), pp. 77–93.
Brückner, Aleksander. (1919). Studia nad literaturą wieku XVII. Cz. 1. Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny. 12 (57), pp. 1–94.
Buchwald-Pelcowa,Paulina. (1969). Satyra czasów saskich. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum Wydawnictwo PAN.
Buchwald-Pelcowa, Paulina. (2005). Pieśń „Ocknij się, Lechu”. Przemiany tekstu i jego rola w literaturze i życiu społecznym. In: Paulina Buchwald-Pelcowa, Historia literatury i historia książki. Studia nad książką i literaturą od średniowiecza po wiek XVIII (pp. 394–423). Kraków: Universitas.
Chemperek, Dariusz. (2005). Poezja Jana Gawińskiego i kultura literacka drugiej połowy XVII wieku. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Dziuba, Agnieszka. (2000). Wczesnorenesansowa historiografia polsko-łacińska. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Gałaj-Dempniak, Renata. (2008). Propaganda wojenna w Rzeczypospolitej w świetle literatury staropolskiej w XVI–XVII wieku. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.
Głowiński, Michał. (1987). Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej.
In: Michał Markiewicz (ed.), Problemy teorii literatury (pp. 123–143). Wrocław: Ossolineum,
Gwioździk, Jolanta. (2015). Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach dawnej Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Hansen, Mogens Herman. (1993). The Battle Exhortation in Ancient Historiography. Fact or Fiction? Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, 42(2), pp. 161–180.
Herman, Stefan. (1983). Wojna i żołnierz w okresie kontrreformacji (do roku 1648). Szkice z dziejów literatury polskiej i obcej. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Hernas, Czesław. (1961). Hejnały polskie. Studium z historii poezji melicznej. Wrocław: Ossolineum PAN.
Iglesias-Zoido, Juan Carlos. (2007). The Battle Exhortation in Ancient Rhetoric. Rhetorica: A Journal of the History of Rhetoric, 25(2), pp.141–158. DOI: RH.2007.25.2.141.
Iglesias-Zoido, Juan Carlos. (2010). The Pre-Battle Speeches of Alexander at Issus and Gaugamela. Greek, Roman and Byzantine Studies, 50, pp. 215–241.
Iglesias-Zoido, Juan Carlos. (2012). «Lope y la arenga militar». Anuario Lope de Vega. Texto, literatura, cultura, 18, pp. 114–145.
Iglesias-Zoido, Juan Carlos. (2016). Las arengas de Alfonso VIII en la «Estoria de Espańa».Bulletin hispanique, 118(2), pp. 407–430. DOI: 10.4000/bulletinhispanique.4460.
Kyriakou, Poulcheria. (2017). Able leaders and fallible men: success and excess in Iliadic battle exhortations. Trends in Classics, 9(1), pp. 22–70. DOI: 10.1515/tc-2017-0002.
Krzewińska, Anna. (1968). Pieśń ziemiańska, antyturecka i refleksyjna. Studia nad wybranymi gatunkami staropolskiej liryki XVI i XVII wieku. Poznań, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, PWN.
Krzywy, Roman. (2001).„Sposób zawołanych hetmanów”. Mowa Chodkiewicza z IV ks. „Wojny chocimskiej” Wacława Potockiego. Konstrukcja, zaplecze inwencyjne, wymowa ideowa, Roczniki Humanistyczne, 49(1), pp. 127–146.
Krzywy, Roman. (2008). Sztuka wyborów i dar inwencji. Studium o strukturze gatunkowej poematów Jana Kochanowskiego. Warszawa: Wydawnictwo PAN, Stowarzyszenie Pro Cultura Litteraria.
Krzywy, Roman. (2012). Wstęp. In: Abraham Rożniatowski. Utwory okolicznościowe (pp. 5–30). Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Kuczyńska, Anna. (1980). Nad siedemnastowiecznymi „pobudkami”. In: Zbigniew Jerzy Nowak (ed.), Wśród zagadnień literatury barokowej. Part 1: Światopogląd — genologia — topika (pp.73–90). Katowice: Uniwersytet Śląski.
Kuran, Michał. (2005). Z problematyki ceremoniału rycerskiego w epice historycznej i heroicznej XVII w. Zachęta do ofiarnej walki oraz hołd kapitulacyjny. In: Rafał Zarębski (ed.), Rytuał. Język — religia. Materiały z konferencji 17–19 maja 2004 r. (pp. 285–324). Łódź: Archidiecezjalne Wydawnictwo UŁ.
Kuran, Michał. (2007). Świat sarmackich wartości w pobudce Jana Karola Chodkiewicza z „Wojny chocimskiej Wacława Potockiego. In: Teresa Świętosławska (ed.), Problem wartości i wartościowania dzieła literackiego w szkole. Etyka — estetyk — język aksjologii
(pp. 121–140). Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Kuran, Michał. (2008). Retoryka, historia i tradycja literacka w twórczości okolicznościowej Samuela Twardowskiego. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Kuran, Michał. (2010). Między Cecorą a Chocimiem. Stanisława Witkowskiego „Pobudka ludzi rycerskich”. O strukturze tekstu i jego specyfice genologicznej. In: Krystyna Płachcińska, Michał Kuran (eds.), Miscellanea literackie i teatralne (od Kochanowskiego do Mrożka). Profesorowi Janowi Okoniowi przez przyjaciół i uczniów na 70. urodziny zebrane. Part I: O Janie Kochanowskim i kulturze dawnej Polski (pp.249–274). Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Kuran, Michał. (2012). Marcin Paszkowski — poeta okolicznościowy i moralista z pierwszej połowy XVII wieku. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Kuran, Michał. (2014). Tryumf Taidy ogłoszony. O diariuszu obłóczyn u dominikanek lwowskich księżnej Teofili Wiśniowieckiej w 1753 roku. Tematy i Konteksty, 4(9), pp. 269–291.
Kuran, Michał. (2019). Ekshortacje w „Gofredzie abo Jeruzalem wyzwolonej” Tassa-Kochanowskiego — tradycja, forma i recepcja (zagadnienia wiodące). Śląskie Studia Polonistyczne, 2(14), pp. 99–124.
Kuran, Michał. (computer description). Mowy pobudkowe (ekshorty) w staropolskiej epice bohaterskiej (Torquato Tasso-Piotr Kochanowski, Samuel Twardowski, Wacław Potocki) — topika.
Lenart, Mirosław. (2009). Miles pius et iustus. Żołnierz chrześcijański katolickiej wiary w kulturze i piśmiennictwie dawnej Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.). Warszawa: Wydawnictwo PAN, Stowarzyszenie Pro Cultura Litteraria.
Liman, Kazimierz. (1983). Struktura mów przed bitwą w „Kronice polskiej” Anonima Galla, Symbolae Philologorum Posnaniensium Graece et Latinae, 6, pp. 189–208.
Lukan, Marek Aureliusz. (1994). Wojna domowa. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
Michałowska, Teresa. (1998). Gatunek literacki. In: Teresa Michałowska, Barbara Otwinowska, Elżbieta Sarnowska-Temeriusz (eds.), Słownik literatury staropolskiej (pp. 280–287). Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum.
Nowak-Dłużewski, Juliusz. (1971). Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Nowak-Dłużewski, Juliusz. (1972). Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Dwaj młodsi Wazowie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Pyłypienko, Wołodymyr. (2016). W obliczu wroga. Polska literatura antyturecka od połowy XVI do połowy XVII wieku. Oświęcim: Napoleon V.
Ryba, Renata. (2014). Literatura staropolska wobec zjawiska niewoli tatarsko-tureckiej. Studia i szkice. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Sajkowski, Alojzy. (1966). „Pobudka” Samuela Twardowskiego. Archiwum Literackie. Miscellanea staropolskie, 10, pp. 139–148.
Sławiński, Janusz. (1998). Protreptyk. In: Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński. Janusz Sławiński (eds.), Słownik terminów literackich (p. 441). Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum.
Słomak, Iwona. (2017). Retoryka miłosnej batalii „Wojsko serdecznych nowo rekrutowanych afektów” Hieronima Falęckiego. Warszawa: Wydawnictwo PAN.
Szczerbicka-Ślęk, Ludwika. (1964). Duma staropolska. Z dziejów poezji melicznej. Wrocław: Ossolineum.
Trafiłowski, Piotr. (2013). „Imago Turci”. Studium z dziejów komunikacji społecznej w dawnej Polsce (1453–1572). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Wójcik, Andrzej. (1986). Talent i sztuka. Rzecz o poezji Horacego. Wrocław: Ossolineum.
Verhelst, Berenice. (2016).Types of Epic Speech: The Battle Exhortation. In: Berenice Verhelst, Direct Speech in Nonnus’ Dionysiaca. Narrative and Rhetorical Functions of the Characters’ „Varied” and „Many-Faceted” Words(pp. 82–138). Leiden–Boston: Brill. DOI:https://doi.org/10.1163/9789004334656_004.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ff.2020.38.1.15-33
Data publikacji: 2020-12-21 11:38:26
Data złożenia artykułu: 2019-12-30 20:38:44
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2020 Michał Kuran
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.