Utworzenie parku kulturowego jako sposób ochrony genius loci (ducha miejsca)
Streszczenie w języku polskim
W artykule zwrócono uwagę na możliwość wykorzystania instytucji parku kulturowego przy ochronie mało poznanego, a relewantnego fenomenu, jakim jest genius loci (duch miejsca). Genius loci stanowi oś łączącą dziedzictwo materialne i niematerialne, dzięki czemu nadaje im wartości i z tego powodu konieczna jest jego prawna ochrona. Jest to pogląd dotychczas nierozwijany przez polską jurysprudencję, ale dostrzeżony przez organizacje międzynarodowe. Krajobraz kulturowy stanowi istotną część składową ducha miejsca i z tego powodu instytucja parku kulturowego – ustanowiona do ochrony krajobrazu kulturowego – okaże się efektywnym narzędziem służącym do ochrony ducha miejsca. W artykule dokonano analizy: terminów „krajobraz”, „krajobraz kulturowy”, „duch miejsca”; wzajemnych powiązań pomiędzy krajobrazem i genius loci; rozwoju instytucji parku kulturowego w polskim systemie prawnym; potencjału wykorzystania instytucji parku kulturowego do ochrony ducha miejsca; rekomendowanych zmian, które umożliwią zwiększenie efektywności ochrony genius loci w ramach instytucji parku kulturowego. Praca została przygotowana w oparciu o metodę formalno-dogmatyczną i historyczno-prawną.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Alexander C., Ishikawa S., Silverstein M., Jacobson M., Fiksdhal-King I., Angel S., A Pattern Language: Towns, Buildings, Constructions, New York 1977.
Banaszkiewicz M., Tożsamość miejsca. Przypadek mieszkańców Sankt Petersburga, „Politeja” 2013, vol. 10(4), DOI: https://doi.org/10.12797/Politeja.10.2013.26.22.
Baniowska-Kopacz E., Park Kulturowy Nowa Huta w świetle dokumentów miejskich i UNESCO oraz badań etnologicznych, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 2024, nr 63, DOI: https://doi.org/10.12775/LSE.2024.63.11.
Chmielewski T.J., Myga-Piątek U., Solon J., Typologia aktualnych krajobrazów Polski, „Przegląd Geograficzny” 2015, vol. 87(3), DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2015.3.0.
Dąbrowska-Budziło K., Genius loci jako potencjalne źródło inspiracji dla kształtowania krajobrazu, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego” 2011, nr 15.
Drela M., Park kulturowy, [in:] Leksykon prawa ochrony zabytków. 100 podstawowych pojęć, red. K. Zeidler, Warszawa 2010.
Eliade M., Sacrum a profanum. O istocie sfery religijnej, Warszawa 1999.
Fogel A., Goleń G., Staniewska A., Art. 7, [in:] Ustawa krajobrazowa. Komentarz do przepisów wprowadzonych w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, LEX/el. 2016.
Gaweł Ł., Zarządzanie dziedzictwem kulturowym – wybrane zagadnienia, [in:] Ochrona i zarządzanie dziedzictwem kulturowym, red. Ł. Gaweł, W. Pokojska, A. Pudełko, Kraków 2016.
Gutowski B., Genius loci wobec tożsamości miast współczesnych, [in:] Fenomen genius loci. Tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym, red. B. Gutowski, Warszawa 2009.
Izdebski H., Art. 2, [in:] Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz, red. H. Izdebski, I. Zachariasz, LEX/el. 2023.
Jałowiecki B., Magia miejsc, [in:] Fenomen genius loci. Tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym, red. B. Gutowski, Warszawa 2009.
Kamińska K., Krajobraz kulturowy – nowa relacja człowieka ze światem (nie tylko przyrody), „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego” 2014, nr 28.
Lanzas C.M., The Spatial Turn in the Heritage Field: A Case Study of the Arctic during the Crisis of Places, Master’s Thesis in Conservation 2021–23, Uppsala University, https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1806226/FULLTEXT01.pdf (access: 6.05.2025).
Loures L., Post-Industrial Landscapes as Renaissance Locus: The Case Study Research Method, “WIT Transactions on Ecology and the Environment” 2008, vol. 117, DOI: https://doi.org/10.2495/SC080281.
Madurowicz M., Hermeneutyka miejsca w świetle fenomenologii przestrzeni, [in:] Fenomen genius loci. Tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym, red. B. Gutowski, Warszawa 2009.
Markeviciene J., Genius Loci and Homo Faber: A Heritage-Making Dilemma, ICOMOS Open Archive, https://openarchive.icomos.org/id/eprint/85 (access: 10.02.2024).
Mirek Z., Ogród z perspektywy genius loci, „Czasopismo Techniczne. Architektura” 2010, vol. 107(13).
Mitkowska A., Łakomy K., Ochrona obiektów krajobrazowych i ogrodowych z uwzględnieniem tradycyjnych wartości kulturowo-przyrodniczych poprzez odczytanie i eksponowanie „genius loci”, [in:] Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce, red. B. Szmygin, Warszawa–Lublin 2008.
Murzyn-Kupisz M., Podmioty na rynku dziedzictwa kulturowego, „Studia Regionalne i Lokalne” 2010, nr 3.
Myczkowski Z., Czym jest plan ochrony parku kulturowego?, [in:] Park kulturowy. Szansa i wyzwanie, red. D. Kassjanowicz, Warszawa 2022.
Pożarowszczyk M., Identyfikacja genius loci – krok w stronę piękna, „Metropolitan” 2014, nr 1.
Pszczyński M., Park kulturowy a planowanie przestrzenne, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2018, vol. 16(2), DOI: https://doi.org/10.25167/osap.1187.
Rewers E., Od miejskiego genius loci do miejskich oligoptikonów, [in:] Fenomen genius loci. Tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym, red. B. Gutowski, Warszawa 2009.
Skrenty Ż., Podstawowe zasady planowania przestrzennego – istota i cele ustanowienia, „Studia Lubelskie. Prace Instytutu Prawa i Administracji Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie” 2011, vol. 7.
Szafrańska M., Ogród w świetle księżyca, czyli genius loci a genius horti, [in:] Fenomen genius loci. Tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym, red. B. Gutowski, Warszawa 2009.
Szczepankowski R., Organizacje międzynarodowe, [in:] Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys problematyki, red. M. Kun-Buczko, Bytom 2011.
Szlachetko K., Olzacki K., Art. 2, [in:] Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz, red. J.H. Szlachetko, K. Szlachetko, LEX/el. 2024.
Szmygin B., Fortuna-Marek A., Siwek A., Stare Miasto w Zamościu. Dobro Światowego Dziedzictwa UNESCO. Ocena wartości i plan zarządzania, Zamość 2018.
Tekielak J., Park kulturowy jako jedna z form ochrony zabytków, [in:] Segmenty dziedzictwa kulturowego. Między ochroną dziedzictwa materialnego a niematerialnego, red. P. Dobosz, W. Górny, A. Kozień, A. Mazur, Kraków 2020.
Trapszyc A., Słowo (nazwa) – kadr (widok) – pamięć (dziedzictwo). O istocie dialogu między materią a duchem miasta, [in:] Niematerialne dziedzictwo miasta. Muzealizacja, ochrona, edukacja, red. M. Kwiecień, Kraków 2016.
Trzewik J., Park kulturowy jako forma ograniczenia działalności gospodarczej, [in:] Działalność gospodarcza na obszarach chronionych, red. R. Biskup, M. Pyter, M. Rudnicki, J. Trzewik, Lublin 2014.
Urząd Miasta Łodzi, Księga standardów ulicy Piotrkowskiej. Zasady kształtowania frontów lokali usługowych w Parku Kulturowym ulicy Piotrkowskiej, 2016, https://uml.lodz.pl/dla-mieszkancow/o-miescie/architektura-i-urbanistyka/ksiega-standardow-ulicy-piotrkowskiej (access: 6.05.2025).
Wowczak J., Siwek A., Forczek Brataniec U., Nosalska P., Marcinek R., Moździerz Z., Rykaczewska A., Myczkowski Z., Plan ochrony Parku Kulturowego obszaru ulicy Krupówki, 2016, http://pkk.zakopane.eu/assets_files/content/10/my.esc.pliki/plik/TEKST_W_CA_O_CI.pdf (access: 6.05.2025).
Wójcik M., Pamięć jako nośnik dziedzictwa kulturowego, [in:] Niematerialne dziedzictwo kulturowe. Źródła – wartości – ochrona, red. J. Adamowski, K. Smyk, Lublin–Warszawa 2013.
Zalasińska K., Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Warszawa 2020.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ppa.2025.9.65-77
Data publikacji: 2025-06-04 21:47:33
Data złożenia artykułu: 2025-01-26 22:09:29
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.