Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Reforma włóczna jako rewolucja ekologiczna
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest spojrzenie na wielką reformę organizacji dóbr wielkoksiążęcych w drugiej połowie XVI w. przez pryzmat koncepcji rewolucji ekologicznej. Zaprowadzone w wyniku tzw. pomiary włócznej zmiany oznaczające m.in. regulację pól, rozwój folwarków, rozprzestrzenienie trójpolówki oraz organizację włości w system wójtostw wiązały się z transformacja ekologiczną, która zmieniała relacje społeczeństwa z naturą. Artykuł jest rodzajem rekonesansu badawczego, zwraca uwagę na procesy osadnicze, kolonizację puszcz, rozwój rolnictwa i gospodarkę leśną jako procesy przekształcające krajobraz. Jako przykład podaje tworzenie folwarków, organizację dużych wsi, uposażanie w ziemię miasta, a także trzebienie i eksploatację lasów w zachodnich częściach Wielkiego Księstwa Litewskiego: Podlasiu i Grodzieńszczyźnie. Dotychczas wykorzystywane w badaniach nad reformą włóczną źródła o charakterze normatywnym i inwentarzowym były zwykle używane do obserwacji przemian w sferze materialnej, autor zaś wskazuje, że umożliwiają również obserwację przemian w mentalności.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Akty izdavayemyye Vilenskoyu komissiyeyu dlya razbora drevnikh aktov, t. 14, Vil’na 1888 [Акты издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов, т. 14, Вильна 1888].
Akty izdavayemyye Vilenskoyu komissieyu dlya razbora drevnikh aktov, t. 25, Vil’na 1898 [Акты издаваемые Виленскою комиссiею для разбора древних актов, т. 25, Вильна 1898].
Lustracje województwa podlaskiego, wyd. J. Topolski, J. Wiśniewski, Wrocław–Warszawa 1959.
Pistsovaya kniga Grodnenskoy ekonomii s pribavleniyami, izdannaya Vilenskoy komissiyey dlya razbora drevnikh aktov, ch. 2, Vil’na 1882 [Писцовая книга Гродненской экономии с прибавлениями, изданная Виленской комиссией для разбора древних актов, ч. 2, Вильна 1882].
Reviziya Kobrinskoy ekonomii, sostavlennaya v 1563 godu, Vil’na 1876 [Ревизия Кобринской экономии, составленная в 1563 году, Вильна 1876].
Rewizja dworów starostwa knyszyńskiego, w: Materiały do dziejów rolnictwa w Polsce w XVI i XVII w., red. W. Chomętowski, Warszawa 1876.
Russkaya Istoricheskaya Biblіoteka, t. 30, Sankt Peterburg 1914 [Русская Историческая Библиотека, т. 30, Санкт Петербург 1914].
Zieleniewski J., Rejestr pomiary włócznej Kleszczel z roku 1560, „Studia Podlaskie” 1991, 3.
Źródła dziejowe, t. XVI (Podlasie cz. 1), Warszawa 1908.
Alexandrowicz A., Łaszkowski (Laskowski) Jakub, h. Leszczyc, w: Polski słownik biograficzny, t. 18, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973.
Alexandrowicz S., Powstanie i rozwój miast województwa podlaskiego, „Acta Baltico-Slavica” 1964, 1.
Appuhn K.R., A forest on the sea: environmental expertise in Renaissance Venice, Baltimore 2009.
Boroda K., Przynależność własnościowa osiedli, w: Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, red. M. Gochna, B. Szady, cz. II, Komentarz. Indeksy, Warszawa 2021.
Conze W., Agrarverfassung und Bevölkerung in Litauen und Weissrussland. 1. Teil. Die Hufenverfassung im ehemaligen Grossfürstentum Litauen…, Leipzig 1940.
Cronon W., Changes in the land: Indians, colonists, and the ecology of New England, New York 1983.
Czapiuk A., Reformy agrarne w dobrach królewskich na Podlasiu w XVI wieku na tle ich funkcjonowania, Warszawa 1990, praca doktorska napisana pod kierunkiem A. Wyczańskiego.
Czerwiński S. et al., Environmental implications of past socioeconomic events in Greater Poland during the last 1200 years. Synthesis of paleoecological and historical data, „Quaternary Science Reviews” 2021, 259.
Downar-Zapol′ski M., Dzyarzhawnaya haspadarka Vyalikaha knyastva litowskaha pry Yahyelonakh, Minsk 2009 [Доўнар-Запольскі M., Дзяржаўная гаспадарка Вялікага княства літоўскага пры Ягелонах, Мінск 2009].
Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce, red. J. Broda, A. Żabko-Potopowicz, Warszawa 1965.
Guzowski P., Podlasie w systemie skarbowym Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony doby unii lubelskiej, „Studia Podlaskie” 2022, 30.
Guzowski P., Wielkość osiedli, w: Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, red. M. Gochna, B. Szady, cz. II, Komentarz. Indeksy, Warszawa 2021.
Hoffmann R.C., An Environmental History of Medieval Europe, Cambridge 2014.
Hurbyk A., Ahrarna reforma v Ukraini XVI st., Kyiv 1997 [Гурбик А., Аграрна реформа в Україні XVI ст., Київ 1997].
Hurbyk A., Reforma włóczna na Ukrainie w XVI wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1999, 59.
Izdebski A., Rewolucja ekologiczna w szesnastowiecznej Polsce? Przemiany przyrodnicze okresu wczesnej nowożytności na ziemiach polskich na tle europejskim, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2016, 46.
Izdebski A., Średniowieczni Rzymianie i przyroda. Interdyscyplinarna historia środowiskowa, Kraków 2018.
Jawor G., Impact of Climate Change in the Little ice Age on Mountain Communities of the 15th and 16th c. The Polish Carpathians: a Case Study, „Res Historica” 2022, 54.
Kyernazhytski K.I., Ahrarnaya reforma w Babruyskim starastvye i ekanamichnaye stanovishcha yaho nasyel′nitstva z XVII da palovy XIX st. Farmavannye kapitalizmu, Minsk 1931 [Кернажыцкі К.І., Аграрная рэформа ў Бабруйскiм старастве i эканамiчнае становiшча яго насельнiцтва з XVII да паловы XIX ст. Фармаванне капіталізму, Мінск 1931].
Kjærgaard T., The Danish revolution, 1500–1800: an ecohistorical interpretation, Cambridge 1994.
Kolankowski L., Pomiara włóczna, „Ateneum Wileńskie” 1927, 4.
Kołodziejczyk A., Przemiany społeczno-gospodarcze na Podlasiu w XV–XVI wieku, Olsztyn 2012.
Kołodziejczyk A., Puszcze na Podlasiu, ich kolonizacja i podziały, w: Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI wieku (podziały, administracja, służby leśne i wodne), red. J. Śliwiński, Olsztyn 2007.
Kołodziejczyk A., Z dziejów kolonizacji puszcz na Podlasiu w XV–XVI wieku, w: Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, red. J. Śliwiński, Olsztyn 2002.
Lamentowicz M. et al., Znaczenie wysokorozdzielczych wielowskaźnikowych (multi-proxy) badań paleoekologicznych dla geografii historycznej i historii gospodarczej, „Studia Geohistorica” 2019, 7.
Łowmiański J., Wchody miast litewskich, cz. 1. „Ateneum Wileńskie” 1923, 3–4, 1923; cz. 2, 1924, 5–6.
Maroszek J., Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta, Białystok 2000.
Maroszek J., Rzemiosło w miastach podlaskich w XV–XVIII w., w: Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, t. II, Warszawa 1976.
Merchant C., Ecological revolutions: nature, gender, and science in New England, Chapel Hill 2010.
Merchant C., The Theoretical Structure of Ecological Revolutions, „Environmental Review” 1987, 11, 4.
Michaluk D., Ziemia mielnicka województwa podlaskiego w XVI–XVII wieku, Toruń 2002.
Musiuk R., Kształtowanie się osadnictwa leśnego na terenie Puszczy Knyszyńskiej – uwarunkowania historyczne i prawne, „Architecturae et Artibus” 2012, 4.
Ochmanski J., Dawna Litwa. Studia historyczne, Olsztyn 1986.
Ochmański J., Gospodarka folwarczna w dobrach hospodarskich na Kobryńszczyźnie, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1958, 6.
Ochmański J., Reforma włóczna na Litwie i Białorusi w XVI wieku, w: J. Ochmański, Dawna Litwa. Studia historyczne, Olsztyn 1986.
Picheta V.I., Agrarnaya reforma Sigizmunda-Avgusta v Litovsko-Russkom gosudarstve, Moskva 1958 [Пичета В.И., Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве, Москва 1958].
Pichyeta U.I., Haspadarskiya (vyalikaknyaskiya) dvary w zakhodnikh volas′tsyakh Byelarusi pas′lya ryeformy Zhyhimonta Awhusta, „Histarychna-arkhyealahichny zbornik” 1927, 1 [Пічета У.I., Гаспадарскія (вялікакняскія) двары ў заходніх воласьцях Беларусі пасьля реформы Жыгімонта Аўгуста, „Гістарычна-археалагічны зборнік” 1927, 1].
Pokhilevich D.L., Krest’yane Belorussii i Litvy v XVI–XVIII vv., L’vov 1957 [Похилевич Д.Л., Крестьяне Белоруссии и Литвы в XVI–XVIII вв., Львов 1957].
Pociecha W., Chwalczewski Piotr, h. Traby, w: Polski słownik biograficzny, t. 4, red. W. Konopczyński, Kraków 1938.
Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI wieku (podziały, administracja, służby leśne i wodne), red. J. Śliwiński, Olsztyn 2007.
Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI–XVIII wieku, red. A. Wyrobisz, Warszawa 1981.
Pytasz-Kołodziejczyk A., Zasoby wodne w dobrach wielkoksiążęcych zachodniej Grodzieńszczyzny w XVI wieku. Administracja i eksploatacja, Olsztyn 2017.
Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, red. J. Śliwiński, Olsztyn 2002.
Ślaski K., Lasy a osadnictwo, w: Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce, red. J. Broda, A. Żabko-Potopowicz, Warszawa 1965.
Śliwiński J., Grodzieńszczyzna i Podlasie w Wielkim Księstwie Litewskim (wielkoksiążęce puszcze i włości, eksploatacja, pożary), Olsztyn 2010.
Twórcy i organizatorzy leśnictwa polskiego na tle jego rozwoju, Warszawa 1974.
Warde P., Ecology, economy and state formation in early modern Germany, Cambridge, New York 2006.
Wawrzyńczyk A., Rozwój wielkiej własności na Podlasiu z XV i XVI w., Wrocław 1951.
Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, red. M. Gochna, B. Szady, cz. II, Komentarz. Indeksy, Warszawa 2021.
Wroczyńska E., Eksploatacja lasów na Podlasiu w XVI w., Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI–XVIII wieku, red. A. Wyrobisz, Warszawa 1981.
Zawadzki S., Zawadzki G., Puszcze w ekonomiach królewskich Wielkiego Księstwa Litewskiego w drugiej połowie XVII wieku – zarządzanie i eksploatacja, „Rocznik Lituanistyczny” 2021, 7.
Żabko-Potopowicz A., Lasy wielkoksiążęce za Zygmunta Augusta i ich gospodarze, w: Twórcy i organizatorzy leśnictwa polskiego na tle jego rozwoju, Warszawa 1974.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.593-608
Data publikacji: 2024-10-22 08:45:32
Data złożenia artykułu: 2024-02-19 01:50:45
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Piotr Guzowski
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.