Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Chłopi i potwory w Galii w III wieku. Nowe spojrzenie na kolumny Jowisza
Streszczenie w języku polskim
W panegiryku poświęconym cesarzowi Maksymianowi, wygłoszonym 21 kwietnia 289 r., galijsko-rzymski retoryk Mamertinus dokonuje znaczącej analogii między gigantami pokonanymi przez Jowisza i Herkulesa a Bagaudami, zbuntowanymi chłopami z Galii, pokonanymi przez cesarskie armie dowodzone przez Maksymiana Herkulesa. Chociaż Mamertinus należał do zamożnej i wykształconej elity miejskiej, która zazwyczaj traktowała chłopów z obojętnością lub pogardą, prawdopodobne jest, że zainspirował go nie tylko mit, ale także konkretne zabytki charakterystyczne dla Galii – mianowicie kolumny Jowisza. Kolumny te, z charakterystyczną ikonografią jeźdźca depczącego anguipedę, prawdopodobnie wywodzą się z lokalnych motywów religijnych popularnych wśród mało zromanizowanych mieszkańców wsi. Pomimo zdecydowanie negatywnego obrazu Bagaudów przedstawionego przez Mamertinusa, jego opis sugeruje interakcję między tradycjami wiejskimi a praktykami literackimi zromanizowanej elity miejskiej, co wskazuje na głębszą wymianę kulturową, niż zazwyczaj ujawniają źródła.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Apollodorus, Bibliotheca. Pediasimi libellus De duodecim Herculis laboribus, edidit R. Wagner, Leipzig 1894.
Aurelius Victor, Liber de Caesaribus, recensuit F. Pichlmayr; addenda et corrigenda iterum collegit et adiecit R. Gruendel, Leipzig 1970.
Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL), Volumen XII: Inscriptiones Galliae Narbonensis Latinae, consilio et auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borussicae edidit O. Hirschfeld, Berlin 1888.
Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL), Volumen XIII: Inscriptiones Trium Galliarum et Germaniarum Latinae, Pars Prima Fasciculus Primus : Inscriptiones Aquitaniae et Lugdunensis, edidit O. Hirschfeld, Berlin 1899.
Eutropius, Breviarium ab Urbe condita, recognovit C. Santini, Leipzig 1979.
Hesiod, Theogony, edited with prolegomena and commentary by M.L. West, Oxford 1966.
Hieronymus, Chronicon, herausgegeben und in zweiter Auflage bearbeitet im Auftrage der Kommission für spätantike Religionsgeschichte der deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin von R. Helm, Berlin 1956.
Panegyrici Latini, post A. Baehrensium iterum recensuit G. Baehrens, Leipzig 1911.
Salvien de Marseilles, Du gouvernement de Dieu. Introduction, texte critique, traduction et notes par G. Lagarrigue, Paris 1975.
Bauchhenß G., Noelke P., Die Iupitersäulen in den germanischen Provinzen, Köln–Bonn 1981.
Benoit F., Le ‘dieu à l’anguipède’ de Straubing, “Latomus” 1952, 11.
Blanchard F., De Taranis au Jupiter cavalier à l’anguipède: réflexions autour du substrat celtique dans la religion gallo-romaine, in: Celtic Religions in the Roman Period: Personal, Local, and Global, eds. R. Haeussler, A. King, Aberystwyth 2017.
Blanchard F., Jupiter dans les Gaules et les Germanies. Du Capitole au cavalier à l’anguipède, Rennes 2015.
Blanchard F., Le cavalier à l’anguipède d’Égliseneuve-près-Billom rejoint les collections du musée Bargoin à Clermont-Ferrand, 170 ans après sa découverte, “Antiquités Nationales” 2019, 49.
Blanchard F., Un témoignage du culte de Jupiter dans la cité des Arvernes: la redécouverte du cavalier à l’anguipède d’Égliseneuve-près-Billom, “Bulletin archéologique” 2013, 37.
Boucher S., Epona, in: Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC), vol. 5, part 1, Herakles-Kenchrias, Zürich–München 1990.
Bowes K., Grey C., Conclusions: The Roman Peasant Reframed, in: The Roman Peasant Project 2009–2014: Excavating the Roman Rural Poor, 2 vols., ed. K. Bowes, Philadelphia 2020.
Bowman A.K., Diocletian and the First Tetrarchy, A.D. 284–305, in: The Cambridge Ancient History, Volume XII: The Crisis of Empire, A.D. 193–337, eds. A.K. Bowman, P. Garnsey, A. Cameron, Cambridge 2005.
Cracco Ruggini L., Établissements militaires, martyrs bagaudes et traditions romaines dans la Vita Baboleni, “Historia” 1995, 44.
Czúth B., Die Quellen der Geschichte der Bagauden, Szeged 1965.
de Vos M., The Rural Landscape of Thugga: Farms, Presses, Mills, and Transport, in: The Roman Agricultural Economy: Organization, Investment, and Production, eds. A. Bowman, A. Wilson, Oxford 2013.
Deyts S., Images des dieux de la Gaule, Paris 1992.
Dossey L., Peasant and Empire in Christian North Africa, Berkeley–Los Angeles–London 2010.
Drinkwater J., Maximinus to Diocletian and the ‘Crisis’, in: The Cambridge Ancient History, Volume XII: The Crisis of Empire, A.D. 193–337, eds. A.K. Bowman, P. Garnsey, A. Cameron, Cambridge 2005.
Eveillard J.-Y., Maligorne Y., Colonnes de Jupiter en Bretagne: trois exemples attestés, “Revue archéologique de l’Ouest” 1996, 13.
Ferrari C., Santi e sciamani. Una lettura storico-religiosa della Gallia tardoromana, Milano–Udine 2022.
Fournier P.-F., Le dieu cavalier à l’anguipède dans la cité des Arvernes, “Revue archéologique du Centre” 1962, 1, 2.
Gallia docta? Education and In-/Exclusion in Late Antique Gaul, eds. T.L. Meurer, V. Egetenmeyr, Tübingen 2023.
Galliou P., L’Armorique Romaine: Mutations et Resistances, in: Current Research on the Romanization of the Western Provinces, eds. M. Wood, F. Queiroga, Oxford 1992.
Garnsey P., Famine and Food Supply in the Graeco-Roman World: Responses to Risk and Crisis, Cambridge 1988.
Garnsey P., Cities, Peasants and Food in Classical Antiquity: Essays in Social and Economic History, ed. with addenda W. Scheidel, Cambridge 1998.
Garnsey P. et al., The Roman Empire: Economy, Society and Culture, 2nd edition, London–New York 2015.
Gerhardt T., Unterschichten und soziale Konflikte, in: Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n.Chr (235–284), eds. K.-P. Johne, U. Hartmann, T. Gerhardt, Berlin 2008.
Giardina A., Banditi e santi: un aspetto del folklore gallico tra tarda antichità e Medioevo, “Athenaeum” 1983, 61.
Giardina A., L’economia nel testo, in: Lo spazio letterario di Roma antica. Volume I: La produzione del testo, eds. G. Cavallo, P. Fedeli, A. Giardina, Roma 1989.
Giardina A., La resilienza in un’epoca di angoscia, “FuturoClassico” 2015, 1.
Gilliver K., The Augustan Reform and the Structure of the Imperial Army, in: A Companion to the Roman Army, ed. P. Erdkamp, Malden 2007.
Grant Couper J., Gallic Insurgencies? Annihilating the Bagaudae, in: Brill’s Companion to Insurgency and Terrorism in the Ancient Mediterranean, eds. T. Howe, L.L. Brice, Leiden–Boston 2016.
Green M., Animals in Celtic Life and Myth, London–New York 1992.
Grey C., Constructing Communities in the Late Roman Countryside, Cambridge 2011.
Gricourt J., Mamertin et le Jupiter à l’anguipède, “Latomus” 1953, 12.
Gricourt D., Hollard D., Taranis, caelestium deorum maximus, “Dialogues d’histoire ancienne” 1991, 17.
Hatt J.-J., Mythes et dieux de la Gaule, vol. 1, Les grandes divinités masculines, Paris 1989.
Hekster O., Rome and Its Empire, AD 193–284, Edinburgh 2008.
Hélène W., La Porte Noire de Besançon. Contribution à l’étude de l’art triomphale des Gaules, 2 vols., Besançon 1986.
Hoffmann O., Die Bagaudensäule von Merten im Museum zu Metz, “Jahrbuch der Gesellschaft für Lothringische Geschichte und Altertumskunde in Metz” 1888–1889, 1.
Hoyer D., Turning the Inside Out: The Divergent Experiences of Gaul and Africa during the Third Century AD, in: Rome and the Worlds beyond its Frontiers, eds. D. Slootjes, M. Peachin, Leiden–Boston 2016.
Johne K.-P., Hartmann U., Krise und Transformation des Reiches im 3. Jahrhundert, in: Die Zeit der Soldatenkaiser. Krise und Transformation des Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n.Chr (235–284), eds. K.-P. Johne, U. Hartmann, T. Gerhardt, Berlin 2008.
Johnston A.C., The Sons of Remus: Identity in Roman Gaul and Spain, Cambridge MA–London 2017.
Kehoe D.P., Investment in estates by upper-class landowners in early imperial Italy: The case of Pliny the Younger, in: De agricultura. In memoriam Pieter Willem de Neeve (1945–1990), eds. H. Sancisi-Weerdenburg et al., Amsterdam 1993.
Kousser R., A sacred landscape: The creation, maintenance, and destruction of religious monuments in Roman Germany, “Res” 2010, 57/58.
Lambert D., Salvian and the Bacaudae, in: Gallien in Spätantike und Frühmittelalter. Kulturgeschichte einer Region, eds. S. Diefenbach, G.M. Müller, Berlin–Boston 2014.
Lassandro D., Paneg. 10 (2), 4 ed un gruppo statuario del Museo di Metz, “Invigilata Lucernis” 1987, 9.
Lassandro D., Sacratissimus Imperator. L’immagine del princeps nell’oratoria tardoantica, Bari 2000.
Liebeschuetz W., Was There a Crisis of the Third Century?, in: Crises and the Roman Empire: Proceedings of the Seventh Workshop of the International Network Impact of Empire (Nijmegen, June 20–24, 2006), eds. O. Hekster, G. de Kleijn, D. Slootjes, Leiden–Boston 2007.
MacMullen R., Changes in the Roman Empire: Essays in the Ordinary, Princeton 1990.
MacMullen R., Enemies of the Roman Order: Treasons, Unrest, and Alienation in the Empire, Cambridge MA–London 1967.
MacMullen R., The Celtic Renaissance, “Historia” 1965, 14.
Matthews J., The Roman Empire of Ammianus, Baltimore 1989.
Minor C.E., Reclassifying the Bacaudae: Some Reasons for Caution, part 1, Who Were the Third-Century Bacaudae?, “The Ancient World” 1997, 28, 2.
Moser C., The Architecture of Changing Sacrificial Practices in Pre-Roman and Roman Gaul, in: Beyond Boundaries: Connecting Visual Cultures in the Provinces of Ancient Rome, eds. S.E. Alcock, M. Egri, J.F.D. Frakes, Los Angeles 2016.
Nicolle R., Les dieux de l’Orage Jupiter et Tarhunna. Essai de religion comparée, Paris 2018.
Nixon C.E.V., Rodgers B.S., In Praise of Later Roman Emperors: The Panegyrici Latini. Introduction, Translation, and Historical Commentary with the Latin Text of R.A.B. Mynors, Berkeley–Los Angeles–London 1994.
Omissi A., Emperors and Usurpers in the Later Roman Empire: Civil War, Panegyric and the Construction of Legitimacy, Oxford 2018.
Panegirico di Mamertino per Massimiano e Diocleziano (Panegyrici Latini 2[10]), ed. M.S. de Trizio, Bari 2009.
Picard G.C., Imperator Caelestium, “Gallia” 1977, 35.
Pottier B., Peut-on parler de révoltes populaires dans l’Antiquité tardive? Bagaudes et histoire sociale de la Gaule des IVe et Ve siècles, “Mélanges de l’École Française de Rome – Antiquité” 2011, 123, 2.
Prosperi A., Croci nei campi e anime alla porta. Religione popolare e disciplina tridentina nelle campagne padane del Cinquecento, in: Prosperi A., Paure e devozioni, Macerata 2024.
Rémy B., Buisson A., Les inscriptions commémorant la chute de la foudre dans les provinces romaines de la Gaule. À propos d’un nouveau document découvert à Saint-Geoire-en-Valdaine (Isère), “Revue archéologique de Narbonnaise” 1992, 25.
Roberto U., Diocleziano, 2nd edition, Roma 2023.
Sánchez León J.C., Les sources de l’histoire des Bagaudes: traduction et commentaire, Paris 1996.
Schallmayer E., Der Torso eines Jupitergigantenreiters aus Ettlingen, Kreis Karlsruhe, “Fundberichte aus Baden-Württemberg” 1982, 7.
Sterckx C., Le cavalier et l’anguipède, Partie 1, “Ollodagos” 1991–1992, 3.
Sterckx C., Le cavalier et l’anguipède, Partie 2, “Ollodagos” 1994, 6.
Strobel K., Das Imperium Romanum im ’3. Jahrhundert’. Modell einer historischen Krise? Stuttgart 1993.
Syme R., Tacitus, Oxford 1958.
Szádeczky-Kardoss S., Bagaudae, in: Paulys Real-Encyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft, Supplementband 11, Abragila–Zengisa, Stuttgart 1968.
The Archaeology of Peasantry in Roman Spain, eds. J. Bermejo Tirado, I. Grau Mira, Berlin–Boston 2022.
Thévenot É., Divinités et sanctuaires de la Gaule, Paris 1968.
Thompson E.A., Peasant Revolts in Late Roman Gaul and Spain, “Past & Present” 1952, 2.
Van Andringa W., Religions and the Integration of Cities in the Empire in the Second Century AD: The Creation of a Common Religious Language, in: A Companion to Roman Religion, ed. J. Rüpke, Malden 2007.
Van Dam R., Leadership and Community in Late Antique Gaul, Berkeley 1986.
Vera D., I doni di Cerere. Storie della terra nella tarda antichità (struttura, società, economia). Texte réunis par J.-M. Carrié, Turnhout 2020.
Vera D., Simmaco e le sue proprietà: struttra e funzionamento di un patrimonio aristocratico del quarto secolo d.C., in: Colloque genevois sur Symmaque à l’occasion du mille six centième anniversaire du conflit de l’autel de la Victoire, eds. F. Pashoud, G. Fry, Y. Rütsche, Paris 1986.
Watson A., Aurelian and the Third Century, London 1999.
Woolf G., Representation as cult: the case of the Jupiter columns, in: Religion in den germanischen Provinzen Roms, eds. W. Spickermann, H. Cancik, J. Rüpke, Tübingen 2001.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.60.93-118
Data publikacji: 2025-11-28 08:31:36
Data złożenia artykułu: 2024-07-26 08:46:38
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Carlo Ferrari
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.