Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Sytuacja dzieci z unieważnionych związków małżeńskich w społecznościach chłopskich późnośredniowiecznej Polski – regulacje prawne a rzeczywistość
Streszczenie w języku polskim
W artykule została zaprezentowana skomplikowana sytuacja dzieci chłopskich, która była konsekwencją urodzenia się ich w rodzinach, które do momentu udowodnienia w przewodzie sądowym przeszkód małżeńskich były uważane przez Kościół i społeczeństwo za legalne. Unieważnienie związku i w konsekwencji rozpad rodziny powodował całkowitą zmianę w ich dotychczasowej sytuacji życiowej. Podjęto ostrożną próbę oszacowania, jak dużej liczby rodzin i urodzonego w nich potomstwa mógł dotyczyć ten problem. W dalszej części przedstawiono następstwa prawne anulowania związku dla zrodzonego w nim potomstwa. Szczególnej uwadze poddano problem legalności tych dzieci oraz kwestię opieki nad nimi. W tym względzie przedstawiono różnorodność praktyk stosowanych przez sądy kościelne i podjęto próbę odpowiedzieć na pytanie o motywy, którymi kierowali się sędziowie wydając wyroki. Zwrócono także uwagę, że omawiany problem generował także pewne konsekwencje społeczne i stanowił sytuację nietypową w ówczesnych strukturach rodzinnych.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Aleksander III, Qui filii sint legitimi, Liber IV, Titulus VII, Cap. 9, 11, 14, in: Corpus iuris canonici, ed. A. Friedberg, Lipsk 1879–1881, ed. anastatica Graz 1955.
Kozak A., Księga sądowa gnieźnieńskich wikariuszy generalnych Sędka z Czechła i Jana z Brzóstkowa (1449–1453, 1455). Studium źródłoznawcze i edycja krytyczna, Poznań 2023.
Praktyka w sprawach małżeńskich w sądach duchownych diecezji krakowskiej w XV wieku, ed. B. Ulanowski, “Archiwum Komisji Historycznej AU” 1889, 5.
Statuta Casimiri Magni, ed. B. Ulanowski, Archiwum Komisji Prawniczej, vol. 2, Kraków 1921.
Statuta Nankeri episcopi Cracoviensis, in: Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, vol. 4, ed. U. Heyzman, Kraków 1875.
Statuta synodalia episcoporum cracoviensium XIV et XV saeculi e codicibus manuscriptis typis mandata, additis statutis Vielunii et Calissii a. 1420 conditis (et ex rarissimiseditionibus – etiam authenticis – nunc iterum editis), ed. U. Heyzmann, in: Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, vol. 4., ed. A.Z. Hencel, Kraków 1875.
Abraham W., Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskim, Lwów 1925.
Biniaś-Szkopek M., Małżonkowie przed sądem biskupiego oficjała poznańskiego w pierwszej ćwierci XV wieku, Poznań 2018.
Biniaś-Szkopek M., Proles illegitima? Postępowanie wobec dzieci w praktyce sądu poznańskiego oficjała biskupiego w średniowieczu, “Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2021, 13 (17).
Biniaś-Szopek M., Kobiety, mężczyźni i małżeństwo w najstarszych księgach konsystorskich poznańskich, in: Kobieta i mężczyzna jedna przestrzeń, dwa światy, eds. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2015.
Burzyński P., Prawo polskie prywatne, vol. 2, Kraków 1867.
Bylina S., Chrystianizacja wsi polskiej, Warszawa 2002.
Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, vol. 2, Lwów 1911.
Delimata M., Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań 2004.
Delimata M., Potomstwo nieślubne i nieprawe (proles illegitima) w Polsce średniowiecznej, in: Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Starożytność-Średniowiecze, vol. 1, eds. J. Jundziłł, D. Żołądź-Strzelczyk, Bydgoszcz 2002.
Donahue C., Law, Marriage, and Society in the Later Middle Ages. Arguments about Marriage in Five Courts, Cambridge 2007.
Duby G., Rycerz, kobieta i ksiądz. Małżeństwo w feudalnej Francji, Warszawa 1986.
Gąsiorowski A., Skierska I., Średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, “Roczniki Historyczne” 1995, 61.
Hemperek P., Sprawy małżeńskie w oficjalacie okręgowym w Lublinie w XV w., “Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1970, 17, 5.
Hemperek P., Oficjalat okręgowy w Lublinie w XV–XVIII wieku. Studium z dziejów organizacji i kompetencji sądownictwa kościelnego, Lublin 1974.
Jawor G., Obraz rodziny chłopskiej w Polsce XV wieku w świetle ksiąg oficjała lubelskiego, “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F” 1986–1987, 41–42.
Knapek E., Akta oficjalatu i wikariatu generalnego krakowskiego do połowy XVI wieku, Kraków 2010.
Koczerska M., Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 1975.
Koczerska M., Zawarcie małżeństwa wśród szlachty w Polsce późnego średniowiecza, “Przegląd Historyczny” 1975, 66, 1.
Kołacz-Chmiel M., Mulier honesta et laborosa. Kobieta w rodzinie chłopskiej późnośredniowiecznej Małopolski, Lublin 2018.
Kołacz-Chmiel M., Nieletni pochodzenia chłopskiego w praktyce sądów kościelnych w późnośredniowiecznej Małopolsce, in: Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków, eds. A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel, Lublin 2016.
Krawiec A., Problematyka małżeńska w średniowiecznym ustawodawstwie synodalnym Kościoła polskiego, in: Docendo discimus. Studia ofiarowane profesorowi Zbigniewowi Wielgoszowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, eds. K. Kaczmarek, J. Nikodem, Poznań 2000.
Książkiewicz A., Sprawy małżeńskie w konsystorzu lwowskim w późnym średniowieczu, “Nasza Przeszłość” 2008, 109.
Le Goff J., Czy w ogóle w średniowieczu były dzieci?, in: Dzieci, vol. 2, eds. M. Janion, S. Chwin, Gdańsk 1988.
Lesiński B., Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław 1956.
Matuszewski J., Proles illegitima w polskim prawie ziemskim, “Czasopismo Prawno-Historyczne” 1966, 18, 2.
McDougall S., Bigamy: A Male Crime in Medieval Europe?, “Gender & History” 2010, 22, 2.
Sheehan M., The Formation and Stability of Marrigein Fourteenth-Centry England: Evidence of an Ely Register, “Medieval Studies” 1971, 33.
Skierska I., Źródła do badania praktyk religijnych w średniowiecznej Polsce: akta sądów kościelnych i kapituł, “Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2007, 87.
Wojciechowska B., Małżeństwo w ustawodawstwie synodalnym Kościoła polskiego w późnym średniowieczu, “Czasopismo Prawno-Historyczne” 2015, 67, 1.
Wojciechowska B., Proles – fides – sacramentum. Małżeństwo w średniowiecznym prawie kanonicznym, in: Kobieta i mężczyzna. Jedna przestrzeń-dwa światy, eds. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2015.
Wojciechowska B., Raptus puellae jako przeszkoda małżeńska w Dekrecie Gracjana, “Saeculum Christianum” 2016, 23.
Wojciechowska B., Zaślubiny w Polsce średniowiecznej, “Saeculum Christianum” 2017, 24.
Wojciechowski S., O zaginionej księdze oficjała lubelskiego z XV wieku, supplement to “Biuletyn Biblioteki UMCS w Lublinie” 1962, 10.
Wójcik W., Uprawnienia oficjałów okręgowych w Sandomierzu w sprawach małżeńskich, “Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1962, 9, 1.
Zaremska H., Grzech i występek: normy i praktyka moralności społecznej, in: Kultura Polski średniowiecznej, ed. B. Geremek, Warszawa 1997.
Zarosa W., Małżeństwo i relacje między małżonkami w świetle wyroków gnieźnieńskiego sądu konsystorskiego z przełomu XV i XVI wieku, in: Motyw miłości w wybranych tekstach literackich i innych dziedzinach kultury, eds. P. Szymczyk, E. Chodźko, Lublin, 2018.
Żołądź-Strzelczyk D., Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2006.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.60.245-264
Data publikacji: 2025-11-28 08:31:43
Data złożenia artykułu: 2025-02-28 18:36:04
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Małgorzata Kołacz-Chmiel
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.