Hide
Show all
Email this article 
Typology and Distribution of Parish Churches in the Second Polish Republic Before the Second World War
Abstract
This article addresses the issue of statistics and typology of Roman Catholic parishes in order to analyse their distribution in Polish dioceses before the outbreak of the Second World War. The main source basis of the research were diocesan schematisms from the years 1936–1939. The statistical and cartographic analysis of the parish network requires an in-depth critique of the sources and methodological reflection on the cartographic representation of phenomena. The text indicates the origins of difficulties in presenting parish structures related to the implementation of geo-information technologies (precise reconstruction of the location of churches, presentation of changes over time). The analysis of diocesan schematisms made it possible to identify common elements and regional differences concerning the description and categorisation of parishes and parish churches. In turn, the calculations made it possible to verify statistics found in the literature and to carry out preliminary synchronic (correlational) and diachronic analyses. On the basis of methodological challenges supported by practical verification, a method of representing the parish in the form of a “parish seat” was proposed. The seat of the parish should be understood as the space in which the parish church and other objects related to parish functions were located (represented as a point or a network of points).
Keywords
Full Text:
PDF (Język Polski)References
Catalogus ecclesiarum et cleri archidioecesis Vilnensis pro anno Domini 1939, Vilnae 1939.
Catalogus ecclesiarum et cleri archidioecesis Vilnensis pro anno Domini 1938, Vilnae 1938.
Elenchus cleri dioeceseos ritus latini Premisliensis pro anno Domini 1923, Premisliae 1923.
Elenchus ecclesiarum et cleri saecularis et regularis dioecesis Luceoriensis pro Anno Domini 1937, Luceoriae [b.d.w.].
Elenchus ecclesiarum et cleri saecularis et regularis dioecesis Luceoriensis pro Anno Domini 1938, Luceoriae [b.d.w.].
Elenchus omnium ecclesiarum necnon universi cleri dioecesis Culmensis pro anno Domini 1937, Pelplini 1936.
Elenchus omnium ecclesiarum necnon universi cleri dioecesis Culmensis pro anno Domini 1939, Pelplini 1938.
Elenchus omnium ecclesiarum necnon universi cleri dioecesis Culmensis pro anno Domini 1938, Pelplini 1937.
Elenchus omnium ecclesiarum necnon universi cleri dioecesis Kielcensis pro anno Domini 1938, Kielciis 1938.
Elenchus venerabilis cleri archidioeceseos Cracoviensis pro anno Domini 1938, Cracoviae 1938.
Elenchus venerabilis cleri archidioeceseos Cracoviensis pro anno Domini 1939, Cracoviae 1939.
Rocznik archidiecezyj gnieźnieńskiej i poznańskiej na 1936 rok, Poznań 1936.
Rocznik diecezji śląskiej (katowickiej), Katowice 1936.
Rocznik diecezji śląskiej (katowickiej), Katowice 1938.
Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1938, Tarnów [b.d.w.].
Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1939, Tarnów [b.d.w.].
Schematismus archidioecesis Leopoliensis ritus latini, Leopoli 1938.
Schematismus archidioecesis Leopoliensis ritus latini, Leopoli 1936.
Schematismus universi venerabilis cleri dioecesos Tarnoviensis tam saecularis quam regularis anno Domini 1870, Tarnoviae 1869.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis Tarnoviensis pro anno Domini 1926, Tarnoviae 1926.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis ritus latini Premisliensis pro anno Domini 1925, Premisliae 1925.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis ritus latini Premisliensis pro anno Domini 1913, Premisliae 1912.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis Częstochoviensis pro anno Domini 1939, Częstochoviae 1939.
Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis Częstochoviensis pro anno Domini 1937, Częstochoviae 1937.
Schematismus venerabilis cleri dioecesis Premisliensis ritus latini anno Domini 1937, Premisliae [b.d.w.].
Schematyzm diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego na rok 1938, Przemyśl 1938.
Spis duchowieństwa i parafij diecezji sandomierskiej 1937, Sandomierz [b.d.w.].
Spis duchowieństwa i parafij diecezji sandomierskiej 1938, Sandomierz [b.d.w.].
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji lubelskiej 1938, Lublin [b.d.w.].
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji pińskiej w roku Pańskim 1937: Stan diecezji na dzień 27 lutego 1937 r., Pińsk 1937.
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji pińskiej w roku Pańskim 1938: Stan diecezji na dzień 1 marca 1938 r., Pińsk 1938.
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji pińskiej w roku Pańskim 1939: Stan diecezji na dzień 1 stycznia 1939, Pińsk 1939.
Bączkowicz F., Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, Kraków–Kleparz 1923.
Borcz H., Parafia Tarnawiec koło Leżajska. Niezwykłe początki (1812), „Premislia Christiana” 2012/2013, 15.
Bryła-Mazurkiewicz M., Z potrzeby serca, cz. II, https://swietokrzyskie.cozadzien.pl/ostrowiec/z-potrzeby-serca-cz-ii/48349 [dostęp: 30.01.2023].
Buczek K., Mapa województwa krakowskiego z doby Sejmu Czteroletniego (1788–1792). Źródła i metoda, Kraków 1930 (Atlas historyczny Polski. Seria A: Mapy szczegółowe, 1).
Dohnalik J., Parafia personalna w Kościele łacińskim: Studium historyczno-prawne, Warszawa 2022.
Fąka M., Unia personalna Gniezno-Poznań w świetle źródeł prawnohistorycznych, „Prawo Kanoniczne” 1981, 24, 1–2.
Hałaburda M., Diecezja pińska (1925–1939). Rys historyczny, „Textus et Studia” 2017, 10, 2.
Jagura A., Kocot A., Kowalski P.J., Metodyka odtworzenia sieci osadniczej z obszaru II Rzeczypospolitej, w: Od „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego” do map topograficznych Wojskowego Instytutu Geograficznego, red. T. Epsztein, Warszawa 2021.
Jakubowski W.J., Solarczyk M., Organizacja Kościoła Rzymskokatolickiego na ziemiach polskich od X do XXI wieku. Informatorium historyczne, Warszawa 2011.
Kogut M.M., Duszpasterstwo parafialne w archiprezbiteracie Kąty Wrocławskie w latach 1738–1945, Wrocław 2006.
Korzeniowski I., Zbiór przepisów odnoszących się do Kościoła i duchowieństwa katolickiego: na podstawie Zbioru ustaw administracyjnych wydawanego pod redakcyą radcy namiestnictwa Jerzego Piwockiego, Lwów 1900.
Kościół katolicki w Polsce 1918–1990. Rocznik statystyczny, red. L. Adamczuk, W. Zdaniewicz, Warszawa 1991.
Krahel T., Schematyzmy diecezji wileńskiej jako źródło historyczne, Lublin 1979.
Krukowski J., Ekspozytura, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, red. L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Lublin 1983.
Kumor B., Prepozytura tarnowska: Opracowanie materiałów źródłowych do Atlasu Historycznego Kościoła w Polsce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1966–1967, 12–14.
Kumor B., Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej: (1772–1918), Kraków 1980.
Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, Lublin 2006.
Maks K., Ekspozytura, w: Podręczna encyklopedya kościelna, t. 9–10, red. S. Gall, Warszawa 1906.
Marczewski J.R., Rubrycele i schematyzmy diecezji lubelskiej w dobie zaborów, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 2022, 118.
Mielewska M., Okoliczności powstania i pierwsze lata działalności kuracji w Przechowie (1931–1939), „Studia Pelplińskie” 2020, 53.
Müllerowa L., Sieć parafialna w Polsce w okresie międzywojennym, w: Christianitas et cultura Europae. Księga jubileuszowa profesora Jerzego Kłoczowskiego, t. 1, red. H. Gapski, Lublin 1998.
Nabywaniec S., Powstanie placówek duszpasterskich u schyłku okresu galicyjskiego na przykładzie parafii Budziwój koło Rzeszowa, „Galicja. Studia i Materiały” 2021, 7.
Nitkiewicz K., Proboszcz terytorialny i proboszcz personalny, w: Parafia w prawie kanonicznym i w prawie polskim, red. S.L. Głódź et al., Lublin 2013 (Studia z Zakresu Prawa Kanonicznego, 50).
Pirożyński M., Szczęch S., Rocznik Statystyczny Kościoła Katolickiego w Polsce, Lublin 1938.
Rutkowski H., Granice administracji kościelnej, w: Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, Warszawa 1998 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 5).
Skoczykłoda P., Zagadnienie podmiotowości prawnej prebendy w świetle uregulowań kościelnych i państwowych, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2023, 75, 1.
Słowik J., Dzieje parafii w Radgoszczy 1662–1945, Tarnów 2006.
Stanowski A., Diecezje i parafie polskie w XIX i XX wieku, „Znak” 1965, 17 (137–138).
Szady B., Religie i wyznania w Atlasie historycznym Polski XVI wieku, „Studia Geohistorica” 2023, 10.
Szady B., Rozwój struktur parafialnych i dekanalnych metropolii mohylewskiej (1783–1918), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2019, 54, 2.
Warmiński J., Kuracje i lokale jako jednostki terytorialne na ziemiach polskich, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 2002, 78.
Związek J., Rozwój sieci parafialnej w diecezji częstochowskiej w latach 1925–1963, „Częstochowskie Studia Teologiczne” 1973, 1.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.1383-1414
Date of publication: 2024-10-22 08:46:36
Date of submission: 2023-10-25 09:44:17
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2024 Bogumił Szady
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.