Sprawa archiwów wyodrębnionych w tezach i projekcie ustawy o archiwach i materiałach archiwalnych z lat 1970–1971 – pierwsze starcie kompetencyjne Archiwów Państwowych z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych

Dariusz Magier

Streszczenie w języku polskim


W Polsce, w oparciu o prawo archiwalne, funkcjonują archiwa należące co prawda do sieci państwowej, ale jednocześnie pozostające poza nadzorem i kontrolą Archiwów Państwowych. Są to tzw. archiwa wyodrębnione. Stworzono je po II wojnie światowej, a ich istnienie związane jest z systemem komunistycznym, kiedy to niektóre resorty (zwłaszcza Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, a potem Ministerstwo Spraw Wewnętrznych) stanowiły w realiach PRL swoiste państwo w państwie. Po upadku władzy komunistycznej archiwów tych nie tylko nie poddano kontroli naczelnego dyrektora archiwów państwowych, ale jeszcze rozszerzono ich liczbę. Z dysfunkcyjności tej sytuacji zdawali sobie sprawę polscy archiwiści. W latach 1970–1971, jeszcze w realiach dyktatury marksistowskiej, Archiwa Państwowe podjęły pierwszą próbę uzyskania kontroli nad dokumentami przechowywanymi w archiwach wyodrębnionych przy okazji prac nad nową ustawą archiwalną. Wywołało to starcie z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, które ostatecznie zablokowało te działania. Autor, w oparciu o dokumenty MSW oraz literaturę naukową, przedstawia przebieg tego starcia, które odbywało się pod pozorem konsultacji tez i projektu nowego prawa archiwalnego.

Słowa kluczowe


archiwa państwowe; archiwa wyodrębnione; prawo archiwalne; Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie:

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie, sygn. IPN BU 01179/10.

„Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” 1957, nr 12, poz. 66; 1983, nr 38, poz. 173.

„Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1951, nr 19, poz. 149; 2020, poz. 164.

„Monitor Polski” 1952, nr 9, poz. 87.

Altman H., W dziesięciolecie dekretu o archiwach państwowych, „Archeion” 1962, 37.

Biernat C., Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, „Archeion” 1986, 80.

Borysiuk P., Próba likwidacji statusu „archiwów wyodrębnionych” w projekcie ustawy – Prawo archiwalne z 1995 r., „Archeion” 2020, 121.

Galuba R., Archiwa wyodrębnione w państwie demokratycznym, w: Toruńskie Konfrontacje Archiwalne, t. 4, Nowa Archiwistyka – archiwa i archiwistyka w ponowoczesnym kontekście kulturowym, red. W. Chorążyczewski, W. Piasek, A. Rosa, Toruń 2014.

Kazimierski J., Kowalska Janina Teresa (1933–1995), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.

Kołodziej E., Kroll Bogdan (1928–1999), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.

Konstankiewicz M., Niewęgłowski A., Narodowy zasób archiwalny i archiwa. Komentarz, Warszawa 2016.

Kulecka A., Rutkowski T.P., Archiwa w świetle doniesień TW „Zyga” (Zygmunta Kolankowskiego), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2009, 1 (7).

Motas M., Chajn Leon (1910–1982), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 1, 1918–1984, red. M. Bielińska, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa–Łódź 1988.

Nawrocki S., Skopowski Czesław (1906–1991), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.

Leśniewska E., Droga do ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, „Archeion” 2014, 115.

Łysiak L., Nowe polskie prawo archiwalne, „Archeion” 1987, 82.

Potykanowicz-Suda L., Biernat Czesław (1925–2015), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 3, 1835–2015, red. E. Rosowska, Warszawa 2017.

Roztocka K., Ptaśnikowa Anna (1923–1994), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.

Sędek M., Zielińska T., Płocha Józef Stanisław (1923–1984), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 2, 1906–2001, red. B. Woszczyński, Warszawa 2002.

Studia. Materiały. Konferencje Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, nr 8, Archiwa wyodrębnione w polskiej sieci archiwalnej, red. A. Jabłoński, Szczecin 2020.

Walichnowski T., Założenia i koncepcje przyszłych zmian polskiego ustawodawstwa archiwalnego na tle rozwiązań organizacyjno-prawnych służb archiwalnych innych państw, w: Sześćdziesięciolecie polskich archiwów państwowych, Warszawa 1981.

Biuletyn Informacji Publicznej IPN, Józef Pielasa, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/36280 [dostęp: 5 VII 2022].

Biuletyn Informacji Publicznej IPN, Jan Zabawski, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/61905?katalog=5; https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/61905?katalog=4 [dostęp: 5 VII 2022].

Magier D., Archiwistyka IPN, 16.02.2018, http://archiwozofia.com/single-post/2018/02/16/archiwistyka-w-ipn [dostęp: 4 VII 2022].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.55.557-572
Data publikacji: 2023-07-20 09:56:58
Data złożenia artykułu: 2022-07-14 16:09:48


Statystyki


Widoczność abstraktów - 690
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 228

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2023 Dariusz Magier

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.