Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Inwentarze notarialne jako źródło do badań księgozbiorów ziemiańskich w Królestwie Polskim (na przykładzie ziemiaństwa lubelskiego w pierwszej połowie XIX wieku)
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest ukazanie przydatności inwentarzy notarialnych i wskazanie możliwości ich wykorzystania do badań prywatnych księgozbiorów ziemiańskich z terenu Królestwa Polskiego, na przykładzie lubelskich akt notarialnych. Podstawę źródłową rozważań stanowią inwentarze mienia przedstawicieli ziemiaństwa lubelskiego zebrane w wyniku kwerendy prowadzonej w zespole Notariusze miasta Lublina z lat 1810–1863 zawierającym dobrze zachowane zasoby pochodzące z ówczesnych kancelarii działających w obrębie powiatu i województwa (guberni) lubelskiego. W wyniku kwerendy zostało zebranych 231 spisów mienia należącego do przedstawicieli ziemiaństwa. Przedmiotem szczególnej analizy stały się 84 inwentarze zawierające wykazy domowych księgozbiorów. Informacje zawarte w inwentarzach pozwalają poszerzyć wiedzę na temat właścicieli biblioteczek, ponadto, co istotne, umożliwiają charakterystykę domowych zbiorów. Możliwa do ustalenia jest wielkość i wartość zbiorów, oprawy, stan zachowania stanowiące element kultury materialnej, ale i pośrednio dowodzące stopnia zaangażowania właściciela w gromadzenie księgozbioru. Z uwagi na zwykle dość szczegółowe wyliczenie tytułów książek, po uzupełnieniach bibliograficznych, inwentarze pozwalają na określenie tematyki gromadzonych książek i czasopism stanowiących po części krąg potencjalnych lektur mieszkańców ziemiańskiego dworu. W domowych biblioteczkach znajdowały się druki z różnych dziedzin: opracowania ogólne, humanistyczne i z nauk społecznych, poświęcone rolnictwu i technice, medycynie i farmacji, z nauk ścisłych i przyrodniczych, ponadto literatura piękna. Chociaż dominowały zbiory o uniwersalnym charakterze, jednak w świetle inwentarzy daje się zauważyć pewne zróżnicowanie domowych biblioteczek. Dobrze widoczna jest recepcja produkcji wydawniczej pochodzącej z rodzimych, jak i zagranicznych oficyn. Widoczna jest także obecność zbiorów niepiśmienniczych, tj. rycin, map i atlasów. Tym samym inwentarze stanowią cenne źródło do badań kultury książki i historii czytelnictwa w środowisku ziemiańskim.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Bąbiak G., Sobie, ojczyźnie, potomności… Wybrane problemy mecenatu kulturalnego elit na ziemiach polskich w XIX w., Warszawa 2010.
Berger G., Inventare als Quelle der Sozialgeschichte des Lesen, „Romanistische Zeitschrift für Literaturgeschichte” 1981, 5.
Bieńkowska B., Inwentarze księgozbiorów prywatnych jako źródła do badań nad dziejami czytelnictwa, „Studia o Książce” 1989, 18.
Bieńkowska B., Książka na przestrzeni dziejów, Warszawa 2005.
Bourdieu P., Dystynkcja: społeczna krytyka władzy sądzenia, Warszawa 2005.
Caban W., Społeczeństwo Kielecczyzny. Studia nad strukturą i aktywnością gospodarczą ziemiaństwa, mieszczaństwa i Żydów, Kielce 1993.
Chamera-Nowak A., Biblioteka, której nie ma… Andrzej Edward Koźmian i jego książki, Warszawa 2015.
Chamerska H., Akta hipoteczne i notarialne jako źródło badań nad księgozbiorami prywatnymi XIX–XX w. (zagadnienia metodologiczne), „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi” 1977, 3.
Daumard A., Furet F., Méthodes de l’histoire sociale. Les archives notariales et la mécanographie, „Annales. Economies, Sociétes, Civilizations” 1959, 14, 4.
Dymmel A., Księgozbiory prywatne ziemiaństwa lubelskiego w połowie XIX wieku (w świetle akt notarialnych Serafina Konwickiego), „Res Historica” 2002, 13.
Dymmel A., Księgozbiory domowe w Lublinie w pierwszej połowie XIX wieku, Lublin 2013.
Dymmel A., Notarial records as a source of history of reading studies in the 19th and 20th centuries, „Вісник Львівського університету. Серія „Книгознавство, бібліотекознавство та інформаційні технології” [„Visnyk Lvivskoho universytetu. Seriia „Knyhoznavstvo, bibliotekoznavstvo ta informatsiini tekhnolohii”] 2014.
Dymmel A., Rola książki historycznej w kształtowaniu tożsamości narodowej w XIX wieku w świetle domowych księgozbiorów inteligencji, ziemiaństwa i duchowieństwa Królestwa Polskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia” 2019, 17.
Erber C., Akta notarialne jako źródło do dziejów dworków i rezydencji w XIX stuleciu na Kielecczyźnie, w: Dwór polski w XIX wieku – zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały II seminarium, red. A. Gogut, Warszawa 1990.
Erber C., Dzieje książki na Kielecczyźnie w latach 1795–1865, Kielce 1996.
Furrer N., Buch besitz und geistiger Horizont. Zur Rekonstruktion frühneuzeitlicher Privatbibliotheken, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2016, 10.
Głombiowski K., Problemy historii czytelnictwa, Wrocław 1966.
Główka D., Klonder A., Inwentarze mienia w badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2003, 51, 2.
Hensel J., Metoda opracowania akt notarialnych jako źródła do dziejów burżuazji Warszawy, w: Społeczeństwo Warszawy w rozwoju historycznym, red. J. Kazimierski, Warszawa 1977.
Kazimierski J., Akta notarialne i ich znaczenie dla badań historycznych XIX wieku, „Studia Źródłoznawcze” 1958, 4.
Kołodziejczyk R., Akta notarialne warszawskie jako źródło do dziejów Warszawy, w: Studia historyczne z okazji 70 rocznicy urodzin prof. Stanisława Arnolda, Warszawa 1965.
Koprukowniak A., Determinanty aktywności kulturalnej ziemian lubelskich w latach 1795–1929, w: Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, oprac. R. Maliszewska, Kozłówka 2003.
Kosim J., Akta notarialne jako źródło do dziejów kształtowania się burżuazji warszawskiej, „Rocznik Warszawski” 1965, 7.
Kostecki J., O niektórych problemach historyka czytelnictwa, w: Instytucje – publiczność – sytuacje lektury. Studia z historii czytelnictwa, red. J. Kostecki, t. 5, Warszawa 1994.
Kowecki J., Antoni Jan Nepomucen Radzimiński, w: iPSB, 1987, 30 https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/antoni-jan-nepomucen-radziminski-h-lubicz [dostęp: 28 II 2023].
Kozak S., Akta notarialne jako źródło historyczne. Metodologia i kierunki badań, postulaty badawcze, „Studia Źródłoznawcze” 2009, 46.
Kozak S., Komputerowa metoda opracowania i inwentaryzacji galicyjskich dokumentów notarialnych, w: Studia i materiały z dziejów społecznych Polski południowo-wschodniej, red. Z. Budzyński, t. 1, Rzeszów 2003.
Kozińska-Chachaj J., Księgozbiory ziemiańskie na Lubelszczyźnie w XIX i XX w., „Bibliotekarz Lubelski” 2004, 47.
Krajewska H., Akta notariuszy w Archiwum Państwowym w Łodzi jako źródło do historii kin i życia filmowego miasta, „Archeion” 1989, 86.
Lech M., Akta notarialne jako źródła do badań nad księgozbiorami domowymi, (studium źródłoznawcze), „Studia o Książce” 1979, 9.
Łyjak W., Polityło K., Zlot I., Inwentarz księgozbioru Wiktorii z Scheillów Wendorffowej jako przykład spisu biblioteczki ziemiańskiej z pierwszej połowy XIX wieku, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2016, 66.
Magier D., Szlachta powiatu radzyńskiego w świetle inwentarzy pozostałości w aktach notariuszy z lat 1812–1830, w: Notariat i akta notarialne na ziemiach polskich w XIX–XX wieku, red. S. Piątkowski, K. Skupieński, Radom 2004.
Malec D., Notariat w badaniach historyków prawa, w: Notariat i akta notarialne na ziemiach polskich w XIX–XX wieku, red. S. Piątkowski, K. Skupieński, Radom 2004.
Maleczyńska K., Książki i biblioteki w Polsce okresu zaborów, Wrocław 1987.
Martin Casares A., Garcia Pedraza A., Les actes notariés, source pour l’histoire sociale en Espagne, w: S. Beauvalet, V. Gourdon, F.-J. Ruggiu, Liens sociaux et actes notariés dans le monde urbain en France et en Europe, Paris 2004.
Mazur E., Wykorzystanie inwentarzy w badaniach nad kulturą XIX wieku na ziemiach polskich, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2003, 51.
Migoń K., Bibliologia – nauka o kulturze książki , „Nauka” 2005, 2.
Mikelarena Peña F., La cultura libraria en la Nawarra rural entre 1750–1849, „Historia Contemporanea” 2007, 34.
Mikołajczyk M., Wiadomości o księgozbiorach prywatnych kobiet ziemi kaliskiej w aktach kancelarii notarialnych Kalisza 1808–1866, „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 2019, 19.
Moczulska A., Inwentarze, protokoły licytacji intercyzy i testamenty zawarte w aktach notarialnych z obszaru Królestwa Polskiego w XIX wieku. Uwagi metodyczne, „Studia Źródłoznawcze” 1977, 22.
Moczulska A., Rola książki jako przedmiotu w domach burżuazji warszawskiej w XIX wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1979, 27, 1.
Pearsons J., Women’s Reading in Britain, 1750–1835. A Dangerous Recreation, Cambridge 1999.
Pedraza Gracia M. J., Los inventarios y las bibliotecas, w: idem., El conocimiento organizado de un hombre de Trento. La biblioteca de Pedro del Frago, obispo de Huesca en 1584, Zaragoza 2011.
Przegaliński A., Społeczna działalność ziemiaństwa lubelskiego w latach 1864–1914, Lublin 2009.
Przegaliński A., Wokół dworu i parku. Studia z duchowej i materialnej kultury ziemiaństwa lubelskiego po powstaniu styczniowym, Lublin 2011.
Queniart J., L’utilisation des inventaires on histoire socio-culturelle, w: Les actes notaries. Source de l’histoire social XVie – XIX e sieclés: actes du Colloque de Strasbourg, mars 1978, réunis par B. Vogler, Strasbourg 1979.
Rybka A., Biblioteka ziemiańska na przykładzie biblioteki Ostrowskich i Potockich z Maluszyna, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2013, 12.
Ramotowska F., Sto lat „cenzury rządowej” pod zaborem rosyjskim(1815–1915) – podstawy normatywne, instrumenty wykonawcze, w: Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, red. J. Kostecki, A. Brodzka, t. 1, Warszawa 1992.
Skupieński K., Notariat i akta notarialne jako przedmiot badań historyka, w: Notariat i akta notarialne na ziemiach polskich w XIX–XX wieku, red. S. Piątkowski, K. Skupieński, Radom 2004.
Słodkowska E., Biblioteki w Królestwie Polskim 1815–1830, Warszawa 1996.
Słodkowska E., Produkcja i rozprowadzanie wydawnictw w Królestwie Polskim w latach 1815–1830, Warszawa 2003.
Sobieszczański F.S., Wiadomość historyczno-bibliograficzna o kalendarzach wychodzących w Warszawie od najdawniejszych czasów aż do 1863 roku, w: F.S. Sobieszczański, Wybór publikacji, t. 2, Warszawa 1960.
Staszko A., Akta notariuszy w Chorzowie jako źródło do historii miasta i regionu, „Archeion” 1985, 79.
Szymańska H., Śmiałowski J., Akta notarialne z terenu Królestwa Polskiego i ich wartość naukowa, „Archeion” 1959, 30.
Watt I., Narodziny powieści: studia o Defoe’em, Richardsonie, i Fieldingu, Warszawa 1973.
Wilkowski M., Wyszukiwanie pełnotekstowe i w archiwum cyfrowym i text mining, w: M. Wilkowski, Wprowadzenie do historii cyfrowej, Gdańsk 2013, [online] otworzksiazke.pl/ksiazka/wprowadzenie_do_historii_cyfrowej/strona/16/ [dostęp: 12.02.2023].
Winiarz A., Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831), Lublin 2002.
Zacharewicz Z., Andrzej Rutthie, w: iPSB 1991–1992, 33, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/andrzej-ruttie [dostęp: 28.02.2023].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.1141-1169
Data publikacji: 2024-10-22 08:46:18
Data złożenia artykułu: 2023-03-31 12:01:56
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Anna Dymmel
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.