Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Kobiety z warstw: rycerskiej, mieszczańskiej i chłopskiej w przestrzeni publicznej - w księstwach piastowskich w okresie rozbicia dzielnicowego
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest prezentacja różnych przejawów obecności kobiet w sferze publicznej w księstwach rządzonych przez Piastów w okresie tzw. rozbicia dzielnicowego w świetle zachowanych źródeł. Analizie szczególnie poddano dokumenty. Przedmiotem analizy były także żywoty świętych oraz księgi brackie i nekrologi klasztorne. W świetle analizowanych źródeł kobiety fundowały, sprzedawały też i zamieniały swoje posiadłości, bądź zarządzały swoimi włościami, zatem pojawiały się w sferze publicznej, choćby w celu zawarcia różnego rodzaju transakcji, albo dla potwierdzenia czynności prawnej lub jej zainicjowania. W sytuacjach spornych stawiały się przed urzędnikami książęcymi lub na wiecach książęcych. Dość często bowiem występowały kobiety, zwykle wdowy, w przestrzeni publicznej, kiedy kwestionowano ich prawa do posiadłości.
Kolejnym przejawem obecności kobiet w sferze publicznej może być ich aktywność na dworze księżnych, z grona możnowładztwa wywodziły się kobiety, które określane są np. jako osoby zaufane księżnej. Działalność publiczną prowadziły niewątpliwie przełożone klasztorów. Kobiety zapewne działały w sytuacjach kryzysowych, jak niewola członka rodziny, nierzadko inicjując wykup jeńca. Kobiety wymieniane są też w różnych rolach w żywotach świętych, np. jako świadkowie zeznający przed komisją w sprawie cudów. Częściej niż w innych dzielnicach, na Śląsku dokumenty wystawiane były przez kobiety: żony i córki nie tylko rycerzy, ale także mieszczan.Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Codex diplomaticus Silesiae. Regesten zur Slesischen Geschichte, t. 7, red. K. Grünhagen, Breslau 1884.
Codex diplomaticus Silesiae. Regesten zur Slesischen Geschichte, t. 14, red. K. Grünhagen, Breslau 1892.
Codex diplomaticus Silesiae. Regesten zur Slesischen Geschichte, t. 16, red. K. Grünhagen, Breslau 1898.
Cuda św. Stanisława, w: Średniowieczne żywoty i cuda patronów Polski, tłum. J. Pleziowa, Warszawa 1987.
Długosz Jan, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 7, tłum. J. Mrukówna, Warszawa 2009.
Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII w., wyd. B. Ulanowski, Kraków 1887.
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1874.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 2, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1886.
Kodeks dyplomatyczny Polski, t. 1, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, J. Bartoszewicz, Warszawa 1847.
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1877.
Księga bracka i nekrolog Opactwa Panny Marii w Lubiniu, wyd. Z. Perzanowski, Monumenta Poloniae Historica. Nova Series, t. 9, cz. 2, Warszawa 1976.
Legenda świętej Jadwigi, tłum. A. Jochelson przy współudziale M.W. Gogolewskiej, Wrocław 1993.
Liber fraternitatis Lubinensis, wyd. F. Papée, Monumenta Poloniae Historica, t. 5, Lwów 1888.
Liber mortuorum monasterii Lubinensis, wyd. W. Kętrzyński, Monumenta Poloniae Historica, t. 5, Lwów 1888.
Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek) Kronika polska, tłum. i oprac. B. Kürbis, Wrocław 1996.
Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, współudział K. Pacuski, H. Wajs, cz. 2, Dokumenty z lat 1248–1355, Wrocław 1989.
Piotr z Dusburga, Kronika ziemi pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, wyd. J. Wenta, Toruń 2004.
Preussisches Urkundenbuch, t. 1, cz. 1, wyd. R. Philippi, Königsberg 1882.
Schlesisches Urkundenbuch, t. 2, wyd. W. Irgang, Wien–Koln–Graz 1978.
Vita Annae ducisse Silesiae, tłum. E. Skibiński, w: M. Michalski, Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich, Poznań 2004.
Vita et Miracula sanctae Kyngae ducissae Cracoviensis, wyd. W. Kętrzyński, Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Vita sanctae Hedwigis ducissae Silesiae, wyd. A. Semkowicz, Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Vita sanctae Salomeae Reginae Haliciensis, wyd. W. Kętrzyński, Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Zbiór dokumentów i listów miasta Płocka, t. 1, wyd. S.M. Szacherska, Warszawa 1975.
Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 1, Dokumenty z lat 1257–1420, wyd. S. Kuraś, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962.
Zbiór dyplomów klasztoru mogilskiego przy Krakowie, wyd. E. Janota, Kraków 1865.
Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd. J.K. Kochanowski, Warszawa 1919.
Barabas G., Coloman of Galicia and his Polish Relations. The Duke of Slavonia as Protector of Widowed Duchesses, w: Hungaro-Polonica. Young Scholars on Medieval Polish-Hungarian Relations, red. D. Bagi, G. Barabas, Z. Mate, Pecs 2016.
Barański M., Dominium sądeckie. Od książęcego okręgu grodowego do majątku klasztoru klarysek sądeckich, Warszawa 1992.
Bielińska M., Kancelarie i dokumenty wielkopolskie z XIII w., Wrocław 1967.
Bieniak J., Pakosław Stary, w: Polski słownik biograficzny, t. 25, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1980.
Bogucka M., Białogłowa w dawnej Polsce, Warszawa 1998.
Bogucki A., Komes w polskich źródłach średniowiecznych, Warszawa 1972.
Brzeziński W., Życie szlachcianki w późnośredniowiecznej Wielkopolsce. Magnificae et generosae. Zagadnienia demograficzne i majątkowe, Bydgoszcz 2021.
Czwojdrak B., Zofia Holszańska. Studium o dworze i roli królowej w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa 2012.
Kobiety i władza w czasach dawnych, red. B. Czwojdrak, A.A. Kluczek, Katowice 2015.
Delimata M., Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań 2004.
Derwich M., Benedyktyński klasztor św. Krzyża w średniowieczu, Warszawa 1992.
Dobosz J., Dokument Mieszka III Starego dla kanoników regularnych w Trzemesznie (28 kwietnia 1145 r.), w: Gniezno. Studia i materiały historyczne, t. 4, red. K. Sobkiewicz, Gniezno 1995.
Dobosz J., Monarchia i możni wobec kościoła w Polsce do początku XIII w., Poznań 2002.
Dorszewski P.H., Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie do początku XVI wieku, Olsztyn 2013, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/3573/Dorszewski_Uposazenie_i_dzialalnosc_gospodarcza_klasztoru_kanonikow_regularnych_w_Trzemesznie.PDF?sequence=1&isAllowed=y [dostęp: 29.05.2023].
Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane Profesor Alicji Karłowskiej-Kamzowej, red. A. Gąsiorowski, Poznań 1995.
Jedynak Z., Dzieje parafii Uniejów, http://www.charsznica.info/index.php?option=com_content&task=view&id=49&Itemid=65 [dostęp: 7.05.2019].
Jurek T., Dziedzic Królestwa Polskiego. Książę głogowski Henryk (1274–1309), Kraków 2010.
Jurek T., Ślub z obcym. Żony i córki niemieckich rycerzy na Śląsku w XIII i XIV w., w: Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, red. Z.H. Nowak, A. Radzimiński, Toruń 1998.
Karczewska J., Świeccy urzędnicy księcia kujawskiego Kazimierza Konradowica, w: Książę Kazimierz Konradowic i Kujawy jego czasów, red. D. Karczewski, Kraków 2017.
Karczewski D., Franciszkanie w monarchii Piastów i Jagiellonów w średniowieczu. Powstanie – Rozwój – Organizacja wewnętrzna, Kraków 2012.
Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, red. Z. Nowak, A. Radzimiński, Toruń 1998.
Kołacz-Chmiel M., Mulier honesta et laboriosa. Kobieta w rodzinie chłopskiej późnośredniowiecznej Małopolski, Lublin 2018.
Konarska-Zimnicka Z., Ziołolecznictwo w wiekach średnich – przykład praktyk medycznych czy magicznych, w: Medicina magica. Oblicza medycyny niekonwencjonalne, red. A. Anczyk, Sosnowiec 2011.
Kowalska B., Święta Kinga. Rzeczywistość i legenda. Studium źródłoznawcze, Kraków 2008.
Kowalski L., Fischer S., Żywot błogosławionej Kingi i dzieje jej kultu, Tarnów 1992.
Kozłowska-Budkowa Z., Dzierżko, w: Polski słownik biograficzny, t. 6, red. W. Konopczyński, Kraków 1948.
Krawiec A., Seksualność w średniowiecznej Polsce, Poznań 2000.
Kucharski G., Klasztor cysterek w Łubienicach nad Prosną, „Nasza Przeszłość” 2002, 97.
Lesiński B., Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław 1956.
Lis A., Prawne uwarunkowania funkcjonowania rodziny w świetle wybranych źródeł polskich do 1320 roku, Lublin 2015.
Lisiewicz Z., O obsadzaniu stolic biskupich w Polsce, Lwów 1892.
Łozowski P., Stan badań nad kobietami w miastach późnośredniowiecznych na ziemiach polskich, „Przeszłość Demograficzna Polski” 2015, 37, 1.
Maliniak J., Kobieta w hierarchii urzędniczej średniowiecznego miasta (na przykładzie pisarki miejskiej), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1999, 54, 4.
Michałowski R., Genealogie Kingi i innych świętych władczyń w średniowieczu. Studium hagiograficzne, „Kwartalnik Historyczny” 2020, 127, 4.
Mokosa M., Kobieta w najstarszej księdze miejskiej Szczecina 1305–1352, w: Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane Profesor Alicji Karłowskiej-Kamzowej, red. A. Gąsiorowski, Poznań 1995.
Nowacki J., Nieznany dokument elekta gnieźnieńskiego Janusza z r. 1258, „Collectanea Theologica” 1932, 13, 4.
Perzanowski Z., Opactwo benedyktyńskie w Lubiniu. Studia nad fundacją i rozwojem uposażenie w średniowieczu, Wrocław 1978.
Pleszczyński A., Fundacja opactwa klarysek w Zawichoście w 1245 roku a aspiracje polityczne Bolesława Wstydliwego, w: Klasztor w państwie średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław–Opole–Warszawa 2005.
Powierski J., Sprawa Prus i Jaćwieży w polityce Zakonu Krzyżackiego i książąt polskich w okresie po ugodzie włocławskiej z 4 sierpnia 1257 roku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1979, 3.
Powierski J., Uwagi o wydarzeniach kujawskich w latach 1267–1271, „Prace Komisji Historycznej Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 1968, 5.
Radzimiński A., Kobieta w dokumentach papieskich późnego średniowiecza, s. 2 www.academia.edu/9062571/Kobieta_w_dokumentach_papieskich_późnego_średniowiecza [dostęp: 4.01.2023].
Roman S., Stanowisko majątkowe wdowy w średniowiecznym prawie polskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1953, 5.
Rutkowska-Płachcińska A., Comes w źródłach polskich wczesnego średniowiecza i niektórych innych słowiańskich, „Sprawozdania PAU” 1950.
Semkowicz W., Nieznany testament Tomasza II, biskupa wrocławskiego (1270–1292), „Collectanea Theologica” 1936, 17, 1–2.
Sikora F., Najstarsze dokumenty i dzieje klasztoru bożogrobców w Gnieźnie, „Studia Źródłoznawcze” 1974, 19.
Sikora F., Ze studiów nad dokumentami i kancelarią Leszka Czarnego, „Studia Historyczne” 1978, 21, 1.
Skrzyniarz R., Gościeradów w dokumencie Monachusa dla Bożogrobców miechowskich z 1198 r., „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1999, 71.
Stawski M., Początki klasztoru norbertanek w Płocku, „Annales Academiae Pedagogicae Cracoviensis. Studia Historica” 2007, 40, 5.
Szczęsny Morawski F.J., Sądecczyzna, Kraków 1863.
Śliwiński B., O niektórych aspektach wykupu z niewoli jeńców rycerzy w Polsce dzielnicowej i zjednoczonej, w: Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chorbaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa, Kraków 1993.
Śliwiński B., Rycerstwo kujawskie a biskupstwo włocławskie w XIII w. Kontakty majątkowe, „Zapiski Historyczne” 1984, 49.
Teterycz-Puzio A., Gryfina. Niedoceniana księżna (1244/49–1303/09), Słupsk 2023.
Teterycz-Puzio A., Kobiety z warstwy rycerskiej w dokumentach wielkopolskich z okresu rozbicia dzielnicowego, „Slavia Antiqua” 2024, 65.
Teterycz-Puzio A., Kobiety z warstwy rycerskiej w świetle dokumentów mazowieckich z XII i XIII w., „Annales UMCS. Sectio F” 2022, 77.
Teterycz-Puzio A., Piastowskie księżne regentki. O utrzymanie władzy dla synów (koniec XII w. początek XIV w.), Kraków 2016.
Teterycz-Puzio A., Pozycja kobiet z rodzin rycerskich w dzielnicy krakowsko-sandomierskiej w okresie rozbicia dzielnicowego, „Annales UMCS. Sectio F” 2019, 74.
Urzędnicy łęczyńscy, sieradzcy i wieluńscy XIII–XV w. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Wrocław 1985.
Urzędnicy małopolscy XII–XV wieku. Spisy, oprac. J. Kurtyka et al., red. A. Gąsiorowski, Wrocław 1990.
Urzędnicy wielkopolscy XII–XV wieku. Spisy, oprac. M. Bielińska, A. Gąsiorowski, J. Łojko, red. A. Gąsiorowski, Wrocław 1985.
Więcowski P., Działalność publiczna możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1998.
Winiarz A., Polskie prawo majątkowe-małżeńskie w wiekach średnich, Kraków 1898.
Wojciechowski P.K., Rozmowa Elżbiety z Racławą. Przyczynek do dziejów rodu Gryfitów w pierwszej połowie XIII w., w: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, t. 5, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1992.
Wójcik M.L., Ród Gryfitów do końca XIII w. Pochodzenie, genealogia, rozsiedlenie, Wrocław 1993.
Wyrozumski J., Marek, w: Polski słownik biograficzny, t. 19, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
Żmudzki P., Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000.
Żołądź-Strzelczyk D., Wokół ciąży porodu i połogu w okresie staropolskim, „Nowiny Lekarskie” 2010, 79, 2.
Słownik historyczno-geograficzny, Edycja elektroniczna, red. T. Jurek, oprac. informatyczne: S. Prinke, Poznań, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/index.php [dostęp: 29.05.2023].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.209-247
Data publikacji: 2024-10-22 08:44:54
Data złożenia artykułu: 2023-09-19 23:06:55
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Agnieszka Teterycz-Puzio
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.