Narodziny arystokracji w Galicji. Nowe/stare elity dawnego województwa ruskiego

Kazimierz Karolczak

Streszczenie w języku polskim


Po pierwszym rozbiorze terytorium nazwane Galicją znalazło się w odmiennym systemie prawno-administracyjnym, w którym duże znaczenie miał stale rozbudowywany aparat biurokratyczny, nieistniejący w takiej formie na ziemiach polskich. Szlachta utraciła dawne przywileje, a Austria próbowała pozyskać najbogatszą jej część nadaniem tytułów arystokratycznych, co na nowo kształtowało elity społeczne, które utrzymanie swej pozycji bądź wyniesienie zawdzięczały Habsburgom. Złamano tym samym zasadę równości szlacheckiej, charakterystyczną dla państwa polsko-litewskiego. Miejsce magnaterii zajęła arystokracja, a o tytuły hrabiów i baronów mogli występować wszyscy pełniący w końcowym okresie istnienia Rzeczypospolitej urzędy centralne, zasiadający w senacie i posiadający starostwa grodowe. Dawne elity przekształcały się w nowe, ale w wyniku tej transformacji część rodzin znaczących wcześniej na terenie byłego województwa ruskiego nie odgrywała później żadnej roli w galicyjskiej rzeczywistości. Ich miejsce zajęły inne rodziny, wprowadzone do elit politycznych, gospodarczych i społecznych dzięki sukcesom wybitnych jednostek ze swojego grona. Na przykładzie rodziny Dzieduszyckich można prześledzić swego rodzaju mechanizm awansu do elity społeczności szlacheckiej końca Rzeczypospolitej oraz odnalezienia się w nowym systemie prawno-ustrojowym państwa zaborczego.


Słowa kluczowe


Galicja; Austria; arystokracja; Dzieduszyccy

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Biblioteka Kórnicka, Teki Dworzaczka, sygn. 872: „Kuryer Polski” z 26 lutego 1751 roku, nr DCCLIV.

Biblioteka Naukowa im. W. Stefanyka we Lwowie, fond 45, opis III, jednostka 2, teczka 1:

– Przywilej Jana III Sobieskiego powołujący Franciszka Dziedoszyckiego na kasztelana kijowskiego (oryginał);

– Przywilej Jana III Sobieskiego powołujący Franciszka Dziedoszyckiego na wojewodę podolskiego (oryginał).

ŹRÓDŁA DRUKOWANE

Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacji śp. Aleksandra hr. Stadnickiego wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, t. 10, Lwów 1884.

Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wskutek fundacji śp. Aleksandra hr. Stadnickiego wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, t. 25, Lwów 1935.

LITERATURA

Chłędowski K., Z przeszłości naszej i obcej. Salony wiedeńskie w czasie kongresu wiedeńskiego 1815 roku, Lwów 1935.

Cynarski S., Jabłonowski Jan Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 10, Warszawa 1962–1964.

Dzieduszycki M., Kronika domowa Dzieduszyckich, Lwów 1865.

Górzyński S., Arystokracja polska w Galicji, Warszawa 2009.

Grodziski S., Sejm Krajowy galicyjski 1861–1914, Warszawa 1993.

Grodziski S., W Królestwie Galicji i Lodomerii, Kraków 1976.

Kalinka W., Galicja i Kraków pod panowaniem austriackim, Kraków 1898.

Kallas M., Krzymkowski M., Historia ustroju i prawa w Polsce 1772/1795–1918. Wybór źródeł, Warszawa 2006.

Karolczak K., Dzieduszyccy. Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Kraków 2000.

Karolczak K., Pod berłem Habsburgów, [w:] Limanowa. Dzieje miasta, t. 1: 1565–1945, red. F. Kiryk, Kraków 1999.

Kłaczewski W., Urban W. (oprac.), Urzędnicy województwa lubelskiego XVI–XVIII w. Spisy, Kórnik 1991.

Mycielski J., Wasylewski S., Portrety polskie Elżbiety Vigee-Lebrun 1755–1812, Lwów–Poznań 1928.

Nowak T., Jabłonowski Stanisław Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 10, Warszawa 1962–1964.

Tarasek W., Stanisław Nałęcz Małachowski, właściciel klucza dobrskiego, współautor Konstytucji 3 Maja, [w:] Księga pamiątkowa 200-lecia Konstytucji 3 Maja w Limanowej, Limanowa 1991.

Zielińska T., Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2024.79.151-165
Data publikacji: 2024-12-31 00:00:00
Data złożenia artykułu: 2024-03-17 16:27:37


Statystyki


Widoczność abstraktów - 8
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Kazimierz Karolczak

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.