Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Pomnik słynnej przepowiedni – opowieść o fundacji lubelskiego klasztoru Najświętszego Zbawiciela św. Brygidy w „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” Jana Długosza
Streszczenie w języku polskim
Powstanie klasztoru Zakonu Najświętszego Zbawiciela św. Brygidy w Lublinie jest nieodłącznie związane z wiktorią grunwaldzką, w szczególności zaś z przepowiednią szwedzkiej świętej o ukaraniu Krzyżaków (cruciferi). Na przełomie XIV i XV wieku w Polsce pisma Brygidy cieszyły się uznaniem w kręgach uniwersyteckim i dworskim. Jednak to z obszaru Prus pochodzą piętnastowieczne przekazy świadczące o cyrkulacji antykrzyżackiego proroctwa, również w formie identyfikującej słynną batalię jako wydarzenie zapowiedziane przez świętą. Wyjątkiem jest opowieść o fundacji lubelskiego klasztoru z Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis Jana Długosza. Król Władysław II występuje tu w roli zapowiedzianego przez wizjonerkę wykonawcy woli Boga. Taka treść fabuły Długosza czyni z niej przykład przepowiedni politycznej (vaticinium ex eventu) – formę narracji o przeszłości, popularną w tym czasie choćby na Wyspach Brytyjskich. Zainteresowanie kanonika krakowskiego specyfiką treści i jego opis procesu interpretacji proroctwa Brygidy zaraz po bitwie są dowodem na wysokie waloryzowanie tego rodzaju myślenia o dziejach w kręgu krakowskiej elity intelektualnej. Może również zdradzać wykorzystanie informacji o lokalnej proweniencji w procesie konstruowania opowieści.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
PRIMARY SOURCES
Biblia Sacra iuxta Vulgatam versionem, ed. R. Weber, Stuttgart 1994.
Bullarium Poloniae, vol. 4: 1417–1431, eds. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, H. Wajs, Romae–Lublini 1992.
Catalogi Episcoporum Cracoviensium, ed. J. Szymański, “Monumenta Poloniae Historica. Series Nova” 1974, vol. 10, no. 2.
Die Ermahnung des Carthäusers, ed. T. Hirsch, [in:] Scriptores rerum Prussicarum, vol. 3: Die Geschichtsquellen der Preussischen Vorzeit bis zum Untergange der Ordensherrschaft, eds. T. Hirsch, M. Töppen, E. Strehlke, Leipzig 1870.
Jana Długosza Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, lib. 12: 1462–1480, eds. K. Baczkowski, D. Turkowska et al., Warszawa 2009.
Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae Incliti Regni Poloniae, lib. 10: 1370–1405, eds. D. Turkowska, M. Kowalczyk, S. Gawęda et al., Warszawa 1985.
Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae Incliti Regni Poloniae, lib. 12: 1462–1480, eds. D. Turkowska, G. Wyrozumski et al., Kraków 2005.
Joannis Dlugossii senioris canonici cracoviensis Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, ed. A. Przezdziecki, vol. 1, Cracoviae 1863.
Joannis Dlugossii senioris canonici cracoviensis Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, ed. A. Przezdziecki, vol. 3, Cracoviae 1864.
Król uposaża klasztor św. Brygidy na przedmieściu Lublina. Krasnystaw, 1 kwietnia 1426, [in:] Zbiór dokumentów małopolskich, eds. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, part 7: Dokumenty króla Władysława Jagiełły z lat 1418–1434, Wrocław–Gdańsk 1975.
Nyberg T., Pierwsze dokumenty Władysława Jagiełły dla polskiego klasztoru brygidek, “Zapiski Historyczne” 1974, vol. 39, no. 4.
Revelationes Sanctae Birgittae, eds. C.-G. Undhagen, B. Bergh, lib. 2, Stockholm 2001.
Rocznik małopolski, ed. A. Bielowski, “Monumenta Poloniae Historica” 1878, vol. 3.
Rocznik świętokrzyski, ed. A. Rutkowska-Płachcińska, “Monumenta Poloniae Historica. Series 2” 1996, vol. 12.
Władziński J., Grunwald a Kościół Panny Maryi w Lublinie, Lublin 1910.
LITERATURE
Baszkiewicz J., Myśl polityczna wieków średnich, Poznań 1998.
Bernacki L., Przyczynki do dziejów dawnej powieści polskiej. II, “Pamiętnik Literacki” 1903, vol. 2, no. 4.
Blumenfeld-Kosinski R., Saint Birgitta’s and Saint Catherine’s Visions of Crusading, [in:] Sanctity and Female Authorship: Birgitta of Sweden & Catherine of Siena, eds. M.H. Oen, U. Falkeid, New York–London 2020. DOI: 10.4324/9780429351778-5
Bogatyriew P.G., Jakobson R., Folklor jako specjalna forma twórczości, “Literatura Ludowa” 1973, vol. 17, no. 3.
Brückner A., Dzieje kultury polskiej, vol. 1: Od czasów przedhistorycznych do r. 1506, Warszawa 1957.
Coote L.A., Prophecy and Public Affairs in Later Medieval England, New York 2000. DOI: 10.1515/9781846151392
Dobrowolski T., Malarstwo, [in:] Historia sztuki polskiej, vol. 1: Sztuka średniowieczna, Kraków 1965.
Dymmel P., Lubelskie lata Jana Długosza, [in:] Memoriae amici et magistri. Studia historyczne poświęcone pamięci prof. Wacława Korty (1919–1999), eds. M. Derwich, W. Mrozowicz, R. Zerelik, Wrocław 2001.
Dymmel P., Związki Jana Długosza z Lublinem, “Roczniki Humanistyczne” 2000, vol. 48, no. 2.
Ekdahl S., Grunwald 1410. Studia nad tradycją i źródłami, Kraków 2010.
Ekdahl S., Św. Brygida Szwedzka, bitwa pod Grunwaldem i założenie Klasztoru Triumphus Mariae w Lublinie, “Studia Archiwalne” 2010, vol. 3. DOI: 10.4467/17347513SA.10.014.14769
Estreicher K., O treści malowideł w kościele brygitek w Lublinie, “Prace Komisji Historii Sztuki” 1934–1935, vol. 6.
Falkeid U., Constructing Female Authority: Birgitta of Sweden, Catherine of Siena, and the Two Marys, [in:] Sanctity and Female Authorship: Birgitta of Sweden & Catherine of Siena, eds. M.H. Oen, U. Falkeid, New York–London 2020. DOI: 10.4324/9780429351778-4
Fijałek J., Mistrz Jakób z Paradyża i Uniwersytet Krakowski w okresie soboru bazylejskiego, Kraków 1900.
Gładysz M., The Forgotten Crusaders: Poland and the Crusader Movement in the Twelfth and Thirteenth Centuries, Leiden–Boston 2012. DOI: 10.1163/9789004223363
Halbwachs M., La mémoire collective, Paris 1950.
Jakimowicz T., Temat historyczny w sztuce ostatnich Jagiellonów, Warszawa–Poznań 1985.
Janicki M.A., Grunwald w tradycji polskiej od wieku XV do XVII, [in:] Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Katalog wystawy 15 lipca – 30 września 2010. Zamek Królewski na Wawelu. Państwowe Zbiory Sztuki, vol. 1: Studia, ed. D. Nowacki, Kraków 2010.
Janów J., Resztki biblioteki królowej Jadwigi, “Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU” 1948, vol. 49.
Jelonek-Litewka K., Czas powstania rękopisu Liber beneficiorum Jana Długosza na podstawie znaków wodnych, “Krakowski Rocznik Archiwalny” 2022, vol. 28. DOI: 10.4467/12332135KRA.22.005.16845
Kamińska S., Klasztory brygidek w Gdańsku, Elblągu i Lublinie. Założenie i uposażenie, Gdańsk 1970.
Kantorowicz E., The King’s Two Bodies: A Study in Medieval Political Theology, Princeton 1997.
Karłowska-Kamzowa A., Nauczanie obrazowe na ziemiach polskich w XIV i XV wieku na przykładzie malowideł ściennych, [in:] Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce, ed. T. Michałowska, Warszawa 1993.
Knoll P.W., “A Pearl of Powerful Learning”: The University of Cracow in the Fifteenth Century, Leiden–Boston 2016. DOI: 10.1163/9789004326019
Koczerska M., Mentalność Jana Długosza w świetle jego twórczości, “Studia Źródłoznawcze” 1970, vol. 15.
Kopciowski D., Jagiellońska fundacja świątyni Brygidów i brygidek lubelskich, [in:] 600 lat fresków w Kaplicy Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, teologia, sztuka, konserwacja, eds. J. Żuk-Orysiak, A. Frejlich, Lublin 2020.
Kopera F., Dzieje malarstwa w Polsce, vol. 1: Średniowieczne malarstwo w Polsce, Kraków 1925.
Kornecki M., Małkiewiczówna H., Małopolska, [in:] J. Domasłowski, A. Karłowska-Kamzowa, M. Kornecki, H. Małkiewiczówna, Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań 1984.
Kowalska B., Sacrum w Długoszowym opisie bitwy pod Grunwaldem, [in:] Klio viae et invia. Opuscula Marco Cetwiński dedicata, ed. A. Odrzywolska-Kidawa, Warszawa 2010.
Kowalska B., W poszukiwaniu symboliki Długoszowych Roczników…, Częstochowa 2017.
Kowalski M., Źródła i wiarygodność informacji w „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” Jana Długosza, [in:] Jan Długosz (1415–1480). Życie i dzieła, eds. L. Korczak, M.D. Kowalski, P. Węcowski, Kraków 2016.
Kuraś S., Regestrum Ecclesiae Cracoviensis. Studium nad powstaniem tzw. Liber beneficiorum Jana Długosza, Warszawa 1966.
Kwiatkowski S., O zapomnianym programie ideowym kaplicy grunwaldzkiej w latach 1410–1414, “Studia Grunwaldzkie” 1991, vol. 1.
Łoś J., Biblioteka polska królowej Jadwigi, “Przewodnik Bibliograficzny” 1926, vol. 49, no. 6.
Marczewski J.R., Duszpasterska działalność Kościoła w średniowiecznym Lublinie, Lublin 2002.
Michalski W., Legenda fundacyjna dawnej lubelskiej fary św. Michała Archanioła, “Bibliotekarz Lubelski” 2015–2016, vol. 58–59.
Morris B., Introduction, [in:] The Revelations of St. Birgitta of Sweden, vol. 1: Liber Caelestis, Books I–III, transl. D. Searby, Oxford 2006.
Oen M.H., Falkeid U., Introduction, [in:] Sanctity and Female Authorship: Birgitta of Sweden & Catherine of Siena, eds. M.H. Oen, U. Falkeid, New York–London 2020.
Ożóg K., Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384–1434), Kraków 2004.
Piotrowska E., Brygidki w polskiej tradycji monastycznej i kulturze, “Słupskie Studia Filozoficzne” 2005, vol. 5.
Polak W., Dominikanie lubelscy w przekazie Liber beneficiorum Jana Długosza, [in:] Dominikanie w Lublinie. Studia z dziejów i kultury, ed. H. Gapski, Lublin 2006.
Rouxpetel C., The Crossing Paths of Birgitta of Sweden, Catherine of Siena, and Alfonso of Jaén, [in:] Sanctity and Female Authorship: Birgitta of Sweden & Catherine of Siena, eds. M.H. Oen, U. Falkeid, New York–London 2020. DOI: 10.4324/9780429351778-10
Rychterová P., The “Revelations” of St Birgitta in the Holy Roman Empire, [in:] A Companion to Birgitta of Sweden and Her Legacy in the Later Middle Ages, ed. M.H. Oen, Leiden–Boston 2019. DOI: 10.1163/9789004399877_011
Smoliński J., Kościół pp. Brygidek, później pp. Wizytek w Lublinie i odkryte malowidła ścienne z XV wieku, “Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” 1915, vol. 9.
Sochacka A., Powody lokalizacji w Lublinie grunwaldzkiego wotum Władysława Jagiełły, “Res Historica” 2011, vol. 31.
Southern R.W., Presidential Address: Aspects of the European Tradition of Historical Writing: 3. History as Prophecy, “Transactions of the Royal Historical Society” 1972, vol. 22. DOI: 10.2307/3678834
Stolarz B., Pobrygidkowskie, powizytkowskie i diecezjalne. Zabytki wyposażenia i wystroju kościoła pw. Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej w Lublinie, [in:] Kościół pobrygidkowski w Lublinie dawniej i dziś. Historia wciąż żywa, Lublin 2021.
Swastek J., Święta Brygida Szwedzka i Zakon Najświętszego Zbawiciela ze szczególnym uwzględnieniem klasztorów na ziemiach polskich, vol. 1–3, Lublin 1986.
Szybkowski S., Król Kazimierz Jagiellończyk wobec fundacji klasztoru brygidek w Elblągu, [in:] Jagiellonowie i ich świat. Polityka kościelna i praktyki religijne Jagiellonów, eds. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski, Kraków 2020.
Talarowski A., Dzieje w rękach Opatrzności. Elementy historiozofii Jana Długosza i jej uwarunkowania, “Roczniki Historyczne” 2018, vol. 84. DOI: 10.12775/RH.2018.07
Taylor R., The Political Prophecy in England, New York 1911. DOI: 10.7312/tayl93968
Uszycka Z., Gotyckie malowidła ścienne w kościele pobrygidkowskim w Lublinie, Lublin 1968 (unpublished master’s thesis).
Vauchez A., Epilogue, [in:] Sanctity and Female Authorship: Birgitta of Sweden & Catherine of Siena, eds. M.H. Oen, U. Falkeid, New York–London 2020.
Verkholantsev J., The Slavic Letters of St. Jerome: The History of the Legend and Its Legacy, or, How the Translator of the Vulgate Became an Apostle of the Slavs, DeKalb 2014. DOI: 10.1515/9781501757921
Wadowski J.A., Kościoły lubelskie, Kraków 1907.
ONLINE SOURCES
Military Bread (Panis Militaris), https://www.romanobritain.org/2-arl_food/poor-mil-food/military-bread.php (access: 20.02.2024).
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2024.79.37-57
Data publikacji: 2024-12-31 00:00:00
Data złożenia artykułu: 2024-06-19 14:01:56
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Wojciech Michalski
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.