Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Wosk i świece z terenów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wybrane problemy z zakresu produkcji, handlu i ich użytkowania we wczesnej nowożytności
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest omówienie wybranych kwestii związanych z pozyskiwaniem, obrotem oraz użytkowaniem wosku i świec woskowych z Wielkiego Księstwa Litewskiego we wczesnej nowożytności. Za połączeniem rozważań na temat surowca oraz wyrabianych z niego świec w jednym tekście przemawia ograniczone, w stosunku do krajów Europy Zachodniej, zastosowanie wosku w Polsce i na Litwie – na tym obszarze wyrabiano z niego przede wszystkim świece. Na podstawie rejestrów z litewskich komór celnych, rachunków, inwentarzy, traktatów agronomicznych oraz innych materiałów uchwycono najważniejsze tendencje i zmiany, które zaszły w tych trzech segmentach pomiędzy XVI a XVIII w.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
XVII a. vidurio Maskvos okupacijos Lietuvoje šaltiniai, t. 1, 1657–1662 m. Vilniaus miesto tarybos knyga, oprac. E. Meilus, Vilnius 2011.
Akty cechów wileńskich 1495–1759, oprac. H. Łowmiański, przy współudziale M. Łowmiańskiej i S. Kościałkowskiego, Poznań 2006.
Akty izdavayemyye Vilenskoyu arkheograficheskoyu kommissiyeyu, t. 14, Inventari imeniy XVI-go stoletiya, Vil’na 1888 [Акты издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею, t. 14, Инвентари имений XVI-го столетия, Вильна 1888].
Brykczyński A., Dom Boży to jest praktyczne wskazówki budowania, naprawiania i utrzymywania kościołów na wzór dzieła X. Montault…, Warszawa 1888.
Gostomski A., Gospodarstwo, oprac. S. Inglot, Wrocław 1951.
Grabowski A., Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego, t. 1, Kraków 1909.
Haur J.K., Oekonomika ziemiańska generalna, Kraków 1675.
Haur J.K., Skład abo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiej ziemiańskiej, Kraków 1693.
Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych w dwóch księgach, w: Krasny P., Kurzej M., Mediolańskie instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych wydane na polecenie Karola Boromeusza i ich recepcja w Kościele katolickim, Kraków 2021.
Kazania na niedzielę całego roku i święta ruchome… księdza Maksymiliana od Najświętszej Marii Panny karmelity bosego po śmierci jego do druku podane, Wilno 1773.
Kluk J.K., Zwierząt domowych i dzikich osobliwie kraiowych, historyi naturalney początki i gospodarstwo : potrzebnych i pozytecznych domowych […]. t. 4, O owadzie i robakach, Warszawa 1823.
Księga magistratu miasta Połocka z 1676 roku, oprac. M. Makarau, D. Liseichykau, A. Latushkin, red. T. Kempa, Toruń 2020.
Piotra Crescentyna Księgi o gospodarstwie y o opatrzeniu rozmnożenia rozlicznych pożytków, każdemu stanowi potrzebne, Kraków 1549.
Werdum U., Diariusz podróży, w: X. Liske, Cudzoziemcy w Polsce, Lwów 1876.
Abetsedarskiy L.S., Belorussiya i Rossiya. Ocherki russko-belorusskikh svyazey vtoroy poloviny XVI–XVII, Minsk 1978 [Абецедарский Л.С., Белоруссия и Россия. Очерки русско-белорусских связей второй половины XVI–XVII, Минск 1978].
Alexandrowicz S., Studia z dziejów miasteczek Wielkiego Księstwa Litewskiego, Toruń 2011.
Angeletti Ch., Geformtes Wachs. Kerzen, Votive, Wachsfiguren, München 1980.
Baliński M., Historya miasta Wilna, t. 2, Wilno 1837.
Baliński M., Opisanie statystyczne miasta Wilna, Wilno 1835.
Blank-Weissberg S., Barcie i kłody w Polsce, Warszawa 1937.
Bogucka M., Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej połowie XVII wieku, Wrocław 1970.
Bokhan Yu., Myastechki i pratsesy wrbanizatsyi na zyemlyakh Byelarusi w XV–XVIII st st., Minsk 2018 [Бохан Ю., Мястэчкі і працэсы ўрбанізацыі на землях Беларусі ў XV–XVIII ст ст., Мінск 2018].
Braudel F., Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV–XVIII wiek, t. 1, Struktury codzienności, Warszawa 2019.
Bulgakov M.V., Deyatel’nost’ zapadnoyevropeyskogo kupechestva v gorode Vologde v pervoy polovine XVII veka, „Krayevedcheskiy al’manakh” 2003, 4 [Булгаков М.В., Деятельность западноевропейского купечества в городе Вологде в первой половине XVII века, „Краеведческий альманах” 2003, 4].
Čelkis T., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės kelių evoliucija. Sausumos užvaldymas, Vilnius 2021.
Chrościcki J., Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa 1974.
Cieśla M., Kupcy, arendarze i rzemieślnicy. Różnorodność zawodowa Żydów w Wielkim Księstwie Litewskim w XVII i XVIII w., Warszawa 2018.
Cowan T.W., Wax craft. All about Beeswax, London 1908.
Czyżewski K.J., Barokizacja czy modernizacja? Przemiany katedry krakowskiej po Soborze Trydenckim, w: Barok i barokizacja, red. K. Brzezina, J. Wolańska, Kraków 2007.
Dąbkowski P., Bartnictwo w dawnej Polsce. Szkice gospodarczo-prawne, Lwów 1923.
Dąbrowska M., Oświetlenie i ogrzewanie średniowiecznych wnętrz zamkowych, „Archaeologia Historica Polona” 2004, 14.
Dembińska M., Kilka uwag o roli bartnictwa w gospodarce wiejskiej polskiego średniowiecza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1958, 6, 3.
Dillon M., Artificial Sunshine. A Social History of Domestic Lighting, London 2002.
Doroshenko V.V., Torgovlya i kupechestvo Rigi v XVII veke, Riga 1985 [Дорошенко В.В., Торговля и купечество Риги в XVII веке, Рига 1985].
Dovnar-Zapol’skiy M., Gosudarstvennoye khozyaystvo velikogo knyazhestva Litovskogo pri Yagellonakh, t. 1, Kiyev 1901 [Довнар-Запольский М., Государственное хозяйство великого княжества Литовского при Ягеллонах, t. 1, Киев 1901].
Duffy E., The Stripping of the Altars. Traditional Religion in England 1400–1580, New Haven 2005.
Ekirch R., At Day’s Close: Night in Times Past, New York 2005.
Ferenc-Szydełko E., Organizacja i funkcjonowanie bartnictwa w dobrach monarszych w Polsce, Poznań 1995.
Firszt S., Oświetlenie w średniowiecznym mieście śląskim, „Silesia Antiqua” 2000, 41.
Frick D., Kith, Kin, and Neighbors. Communities and Confessions in Seventeenth-Century Wilno, New York 2013.
Gordziejew J., Socjotopografia Grodna w XVIII wieku, Toruń 2002.
Górski K., Źródła poznania prawa bartnego przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2018, 11, 2.
Hedemann O., Dawne puszcze i wody, Wilno 1934.
Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. 2–4, Wrocław 1978.
Jarmolik W., Rozwój niemieckiego prawa miejskiego na Podlasiu do unii lubelskiej 1569 roku, „Przegląd Historyczny” 1982, 73, 1–2.
Jaworski I., Przywileje miejskie na prawo niemieckie w Wielkim Księstwie Litewskim, „Rocznik Prawniczy Wileński” 1929, 3.
Jurkiewicz J., Powinności włościan w dobrach prywatnych w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVII wieku, Poznań 1991.
Kadzik D., Utrzymanie królewskiej teściowej. Wizyta Marii Bawarskiej podczas wesela Zygmunta III Wazy z Anną Habsburg (23 maja – 16 czerwca 1592 r.), Kraków 2017.
Kamuntavičienė V., Stebuklo laukimas Vilniaus vyskupijos parapijose XVII a. antrojoje pusėje – XVIII a. pradžioje, w: LDK dvasingumas: tarp tradicijos ir dabarties Mokslinių straipsnių rinkinys, Kaunas 2010.
Koczy L., Handel miasta Poznania do połowy XVI wieku, Poznań 1930.
Koczy L., Handel Litwy przed połową XVII, w: Pamiętnik VI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, t. 1, Referaty, Lwów 1935.
Kolendo K., Woskowe figury z relikwiami świętego Klemensa biskupa męczennika z kościoła w Kiemliszkach i Justyna męczennika z kościoła w Mosarzu, w: Sztuka Kresów Wschodnich, t. 5, red. A. Betlej, P. Krasny, Kraków 2003.
Kopysskiy Z.Y., Ekonomicheskoye razvitiye gorodov Belorussii v XVI – pervoy polovine XVII v., Minsk 1966 [Копысский З.Ю., Экономическое развитие городов Белоруссии в XVI – первой половине XVII в., Минск 1966].
Koslofsky C., Evening’s Empire. A History of the Night in Early Modern Europe, Cambridge 2011.
Kostomarov N., Ocherk torgovli Moskovskogo gosudarstva v XVI i XVII stoletiyakh, Sankt Peterburg 1862 [Костомаров Н., Очерк торговли Московского государства в XVI и XVII столетиях, Санкт Петербург 1862].
Kowecka E., Dwór „najrządniejszego w Polszcze magnata”, Warszawa 1991.
Kracik J., Święte obrazy wśród grzesznych Sarmatów. Ze studiów nad recepcją kultowego dziedzictwa, „Nasza Przeszłość” 1991, 76.
Kraszewski J.I., Wilno: od początków jego do roku 1750, t. 1, Wilno 1838.
Kraszewski J.I., Wilno: od początków jego do roku 1750, t. 3, Wilno 1841.
Kurzowa Z., Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Warszawa 1993.
Kutrzeba S., Handel Krakowa w wiekach średnich, Kraków 1903.
Kutrzeba S., Handel Polski ze wschodem w wiekach średnich, „Przegląd Polski” 1903, 148–150.
Kwaśnicka-Janowicz A., Staropolska terminologia bartnicza (na tle porównawczym), Kraków 2018.
Leitsch W., Das Leben am Hof König Sigismunds III. von Polen, t. 1, Wien–Kraków 2009.
Lyubavskiy M., Oblastnoye deleniye i mestnoye upravleniye Litovsko-russkogo gosudarstva ko vremeni izdaniya pervogo Litovskogo statuta, Moskva 1892 [Любавский М., Областное деление и местное управление Литовско-русского государства ко времени издания первого Литовского статута, Москва 1892].
Łeńska-Bąk K., Miód – magia i medycyna, „Kwartalnik Opolski” 2006, 2/3.
Łowmiański H., Handel Mohylewa w XVI wieku, w: Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 2, Kraków 1938.
Łowmiański H., Struktura gospodarcza Mohylowa w czasach pomiary włócznej, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1939, 8.
Maciaszek P., Świeca, w: Encyklopedia Katolicka, t. 19, Lublin 2013.
Makaraw М., Ad pasada da mahdeburhii: Pravavoye stanovishcha myestaw Byelaruskaha Padzvinnya w XIV – pyershay palovye XVII st., Minsk 2008 [Макараў М., Ад пасада да магдэбургіі: Прававое становішча местаў Беларускага Падзвіння ў XIV – першай палове XVII ст., Мінск 2008].
Marciniak-Kajzer A., Rzeczy ludzi średniowiecza w domu, Łódź 2020.
Mączak A., Między Gdańskiem a Sundem. Studia nad handlem bałtyckim od połowy XVI do połowy XVII wieku, Warszawa 1972.
Mączak A., Sukiennictwo wielkopolskie XIV–XVII wiek, Warszawa 1955.
Michalewicz J., Z badań nad konsumpcją spożywczą w Polsce. Kuchnia królewska Zygmunta III, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1965, 13, 4.
Niemcewicz J.U., Juliana Ursyna Niemcewicza podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż–Petersburg 1858.
Ochmański J., W kwestii agrarnego charakteru miast Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI wieku, w: Studia historica: w 35-lecie pracy naukowej Henryka Łowmiańskiego, red. A. Gieysztor, Poznań 1958.
Oleksicki A., Socjotopografia Białegostoku w XVIII w. w świetle inwentarza miasta z 1771/72 i planu Beckera z 1799 r., w: Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. 4, red. H. Majecki, Białystok 1985.
Olędzki J., Wota woskowe ze wsi Brodowe Łąki i Krzynowłoga Wielka, „Polska Sztuka Ludowa” 1960, 14, 1.
Orłowska A.P., Kontakty handlowe Gdańska i Wilna w świetle piętnastowiecznej księgi kupieckiej, „Rocznik Lituanistyczny” 2021, 7.
Paknys M., Vilniaus miestas ir miestieèiai 1636 m.: namai, gyventojai, sveèiai, Vilnius 2006.
Piotrowski M., Dąbrowski G., Krzesiwa i krzesaki – przyczynek do badań nad krzesaniem ognia w starożytności oraz średniowieczu: (na marginesie badań archeologicznych na stan. 22 w Łukawicy, pow. lubaczowski), „Archeologia Polski Środkowowschodniej” 2007, 9.
Ragauskas A., Vilniaus miesto valdantysis elitas XVII a. atrojoje puseje (1662–1702 m.), Vilnius 2002.
Ragauskienė R., Śmierci nie udało się pokonać. Historia biologiczna książąt Radziwiłłów na Birżach i Dubinkach (koniec XV wieku – XVII wiek), Kraków 2020.
Rowell S., Vilniaus pirklių partnerių tinklas XV a. viduryje. Šaltiniotyrinis aspektas, „Annales historiae vilnensis – Vilniaus istorijos metraštis” 2007, 1.
Rybarski R., Handel i polityka handlowa Polski w XVI wieku, t. 1–2, Poznań 1928–1929.
Sapoznik A., Bees in the medieval economy: religious observance and the production, trade, and consumption of wax in England, c. 1300–1555, „The Economic History Review” 2018, 72, 4.
Schindler N., Ludzie prości, ludzie niepokorni… Kultura ludowa w początkach dziejów nowożytnych, Warszawa 2002.
Sierba M., Drogi, w: Województwo podlaskie w drugiej poł. XVI w. (seria: „Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI w.”), red. H. Rutkowski, M. Słoń, Warszawa 2021.
Suchecka A., Jak uczynić płeć piękną? Środki pielęgnacyjne według Marcina z Urzędowa, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2023, 71, 2.
Świat polskich Wazów. Przestrzeń – ludzie – sztuka. Katalog wystawy, Warszawa 2019.
Tomaszewski R., O bibliografii pszczelnictwa polskiego, „Biblioteka” 2008, 12.
Topolska M.B., Dobra szkłowskie na Białorusi Wschodniej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1969.
Wawrzyńczyk A., Studia z dziejów handlu Polski z Wielkim Księstwem Litewskim i Rosją w XVI wieku, Warszawa 1956.
Wieczorek-Kańczura K., Oświetlenie, w: Wratislavia Antiqua. Studia z dziejów Wrocławia, t. 23, Wrocław 2018.
Wijaczka J., Żydzi w Prusach Książęcych (1525–1701), „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 1995, 1.
Wisniak J., Candle: a light into the past, „Indian Journal of Chemical Technology” 2001, 7.
Wiśniewski J., Z dziejów Dowspudy i jej właścicieli, „Rocznik Białostocki” 1976, 13.
Wyrobisz A., Szkło w Polsce od XIV do XVII wieku, Wrocław 1968.
Žalnierius A., Zespół woskobojni z Kowna z 1. połowy XVI wieku, „Archaeologia Historica Polona” 2009, 18.
Zawadzki S., Zawadzki G., Puszcze w ekonomiach królewskich Wielkiego Księstwa Litewskiego w drugiej połowie XVII wieku – zarządzanie i eksploatacja, „Rocznik Lituanistyczny” 2021, 7.
Ziemlewska A., Ryga w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej (1581–1621), Toruń 2008.
Zubyk R., Gospodarka finansowa miasta Lwowa w latach 1624–1635, Lwów 1930.
Związek T., Drogi, w: Wielkopolska w drugiej poł. XVI w. (seria: „Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI w.”), red. K. Chłapowski, M. Słoń, Warszawa 2017.
Żabko-Potopowicz A., Dzieje bartnictwa w Polsce w świetle dotychczasowych badań, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1953, 15.
Żukowski R., Bartnictwo w zagajnicy łomżyńskiej w okresie od XVI do połowy XIX wieku, Białystok 1965.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.743-780
Data publikacji: 2024-10-22 08:45:43
Data złożenia artykułu: 2023-03-22 16:06:37
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Karol Żojdź
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.