Rozgraniczenia w sowieckiej Azji Centralnej w latach dwudziestych i trzydziestych XX w. jako przejaw kontroli politycznego centrum nad jego peryferiami

Andrzej Gil

Streszczenie w języku polskim


Rozgraniczenia przeprowadzone w sowieckiej Azji Centralnej z inicjatywy Stalina w założeniu miały uporządkować tamtejszy krajobraz etnopolityczny i wprowadzić społeczną stabilizację. Zmiany granic miały – według deklaracji moskiewskiego centrum – doprowadzić także do jak najlepszego wykorzystania zasobów regionu. W rzeczywistości jednak rozgraniczenia w Azji Centralnej przeprowadzone w latach dwudziestych i trzydziestych XX w. miały na celu rozbicie jedności miejscowej ludności skupionej wokół idei panturkizmu. Wprowadziły chaos i napięcia między tworzącymi się w praktyce narodami, doprowadzając do wytworzenia się sytuacji konfliktogennej. Zaostrzenie reżimu bolszewickiego w końcu lat trzydziestych XX w. spowolniło nieco te negatywne zjawiska. Wybuchły one jednak wraz z kryzysem Związku Radzieckiego i powstaniem niepodległych państw w dawnej sowieckiej Azji Centralnej.


Słowa kluczowe


sowiecka Azja Centralna; rozgraniczenia; centrum; peryferie

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Gosudarstvenno-konfessional’nyye otnosheniya v sovetskoy Kirgizii (1917–1991 gg.): sbornik dokumentov i materialov, oprac. V.A. Voropayeva, A.A. Karymsakova, E.V. Nosova, red. M. Ploskikh, cz. 1, Bishkek 2015 [Государственно-конфессиональные отношения в советской Киргизии (1917–1991 гг.): сборник документов и материалов, cz. 1, oprac. В.А. Воропаева, А.А. Карымсакова, Е.В. Носова, red. М. Плоских, Бишкек 2015].

Konstitutsiya (osnovnyy zakon) Soyuza Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik. S prilozheniyem vazhneyshikh deystvuyushchikh uzakoneniy ob organizatsii i deyatel’nosti Tsentral’nykh organov Soyuza SSR, 2-oye dopolnennoye izdaniye, Moskva 1925 [Конституция (основный закон) Союза Советских Социалистических Республик. С приложением важнейших действующих узаконений об организации и деятельности Центральных органов Союза ССР, 2-ое дополненное издание, Москва 1925].

TsK RKP(b)–VKP(b) i natsionaltnyy vopros, ks. 1, 1918–1933 gg., oprac. L.S. Galatova, L.P. Kosheleva, L.A. Rogovaya, Moskva 2005 [ЦК РКП(б)–ВКП(б) и националтный вопрос, ks. 1, 1918–1933 гг., oprac. Л.С. Галатова, Л.П. Кошелева, Л.А. Роговая, Москва 2005].

Abashin S., Natsionalizm v Sredney Azii v poiskakh identichnosti, Sankt Peterburg 2007 [Абашин С., Национализм в Средней Азии в поисках идентичности, Санкт Петербург 2007].

Alibek S.S., «Vtoraya revolyutsiya v Sredney Azii»: prisoyedineniye syr-darinskoy i semirechenskoy oblastey k Kazakhskoy ASRR, „Vestnik RUDN”, seriya „Istoriya Rossii” 2008, 1 [Алибек С.С., «Вторая революция в Средней Азии»: присоединение сыр-даринской и семиреченской областей к Казахской АСРР, „Вестник РУДН”, серия „История России” 2008, 1].

Amanzholova D., Zalozhit’ nepremenno sobstvenno kirgizskiy tsentr: natsional’no-territorial’noye razmezhevaniye i stolitsy Kazakhstana, „Quaestio Rossica” 2021, 9, 1 [Аманжолова Д., Заложить непременно собственно киргизский центр: национально-территориальное размежевание и столицы Казахстана, „Quaestio Rossica” 2021, 9, 1].

Babadzhanov B.M., Kokandskoye khanstvo: vlast’, politika, religiya, Tokio–Tashkent 2010 [Бабаджанов Б.М., Кокандское ханство: власть, политика, религия, Токио–Ташкент 2010].

Bekmakhanova N.E., Narbayev N.B., Prisoyedineniye kazakhskikh plemen k Rossiyskoy imperii i administrativnyye reformy v XVIII – seredine XIX v., w: Tsentral’naya Aziya v sostave Rossiyskoy imperii, red. S.N. Abashin, D.Yu. Arapov, N.E. Bekmakhanova, Moskva 2008 [Бекмаханова Н.Е., Нарбаев Н.Б., Присоединение казахских племен к Российской империи и административные реформы в XVIII – середине XIX в., w: Центральная Азия в составе Российской империи, red. С.Н. Абашин, Д.Ю. Арапов, Н.Е. Бекмаханова, Москва 2008].

Blyakher L.E., Yarulin I.F., Kto takiye basmachi? Sovetskoye mifotvorstvo i stigmatizatsiya grazhdanskoy voyny v Sredney Azii, „Politiya” 2016, 2 [Бляхер Л.Е., Ярулин И.Ф., Кто такие басмачи? Советское мифотворство и стигматизация гражданской войны в Средней Азии, „Полития” 2016, 2].

Bochkareva I.B., Natsional’no-territorial’noye razmezhevaniye v Sredney Azii v 1924 g.: prichiny i vliyaniye na etnopoliticheskiye protsessy v regione, „Izvestiya AltGU. Istoricheskiye nauki i arkheologiya” 2019, 2 [Бочкарева И.Б., Национально-территориальное размежевание в Средней Азии в 1924 г.: причины и влияние на этнополитические процессы в регионе, „Известия АлтГУ. Исторические науки и археология” 2019, 2].

Bodio T., Załęski P., Elity władzy w Azji Centralnej. Tradycja – Modernizacja – Etnopolityka, Warszawa 2008.

Bootayeva B., Kyrgizy mezhdu Kokandom, Kitayem i Rossiyey, Bishkek 1995 [Боотаева Б., Кыргизы между Кокандом, Китаем и Россией, Бишкек 1995].

Bregel Y., An Historical Atlas of Central Asia, Leiden–Boston 2003.

Grabski S., Rewolucja. Studjum społeczno-psychologiczne, Warszawa 1921.

Hopkirk P., Wielka Gra. Sekretna wojna o Azję Środkową, przeł. J. Skowroński, Poznań 2011.

Kappeler A., Rosiia yak polietnichna imperiia. Vynyknennia, istoriia, rozpad, przeł. Kh. Nazarkevych, Lviv 2005 [Каппелер А., Росія як поліетнічна імперія. Виникнення, історія, розпад, przeł. Х. Назаркевич, Львів 2005].

Khalid A., Sozdaniye Uzbekistana. Natsiya, imperiya i revolyutsiya v rannesovetskiy period, Boston–Sankt Peterburg 2022 [Халид А., Создание Узбекистана. Нация, империя и революция в раннесоветский период, Бостон–Санкт Петербург 2022].

Khamidov M.B., Kurnykin O.Yu., Natsional’no-territorial’noye razgranicheniye v Sredney Azii v 1920-kh gg.: zarozhdeniye pogranichnykh sporov, „Izvestiya AltGU. Istoricheskiye nauki i arkheologiya” 2023, 2 [Хамидов М.Б., Курныкин О.Ю., Национально-территориальное разграничение в Средней Азии в 1920-х гг.: зарождение пограничных споров, „Известия АлтГУ. Исторические науки и археология” 2023, 2].

Khodarkovsky M., Na granicach Rosji. Budowanie imperium na stepie, 1500–1800, przeł. B. Malarecka, Warszawa 2009.

Kinyapina N.S., Bliyev M.M., Degoyev V.V., Kavkaz i Srednyaya Aziya vo vneshney politike Rossii. Vtoraya polovina XVIII – 80-e gody XIX v., Moskva 1984 [Киняпина Н.С., Блиев М.М., Дегоев В.В., Кавказ и Средняя Азия во внешней политике России. Вторая половина XVIII – 80-е годы XIX в., Москва 1984].

Korgun V.G., Mezhdunarodnoye otnosheniya v regione v pervoy polovine XX veka, w: Mezhdunarodnoye otnosheniya v Tsnetral’noy Azii. Sobytiya i dokumenty, red. A.D. Bogaturov, Moskva 2014 [Коргун В.Г., Международное отношения в регионе в первой половине XX века, w: Международное отношения в Цнетральной Азии. События и документы, red. А.Д. Богатуров, Москва 2014].

Kozhokin E.M., Rossiyskoye gosudarstvo, Lenin i Srednyaya Aziya, „Vestnik MGIMO-Universiteta” 2016, 4 [Кожокин Е.М., Российское государство, Ленин и Средняя Азия, „Вестник МГИМО-Университета” 2016, 4].

Manakov A.G., Natsional’no-gosudarstvennoye razmezhevaniye Tsentral’noy Azii v 1920-e gg.: sovremennyy vzglyad s pozitsii kontseptsii etnokul’turnogo prostranstva, „Izvestiya russkogo geograficheskogo obshchestva” 2020, 153, 2 [Манаков А.Г., Национально-государственное размежевание Центральной Азии в 1920-е гг.: современный взгляд с позиции концепции этнокультурного пространства, „Известия русского географического общества” 2020, 153, 2].

Masov R., Istoriya topornogo razdeleniya, Dushanbe 1991 [Масов Р., История топорного разделения, Душанбе 1991].

Masov R., Tadzhiki: istoriya s grifom «sovershenno sekretno», Dushanbe 2014 [Масов Р., Таджики: история с грифом «совершенно секретно», Душанбе 2014].

Mineyeva E.K. et al., Narkomnats RSFSR v 1918–1924 gg.: evolyutsiya struktury i organizatsiya deyatel’nosti, „Voprosy istorii” 2022, 6 [Минеева Е.К. et al., Наркомнац РСФСР в 1918–1924 гг.: эволюция структуры и организация деятельности, „Вопросы истории” 2022, 6].

Ofiarska M., Francja, „Annales Universitatis Pedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2010, 4.

Polyakov Yu.A., Chugunov A.I., Konets basmachestva, Moskva 1976 [Поляков Ю.А., Чугунов А.И., Конец басмачества, Москва 1976].

Shahingoz M., Akhantaeva A., Some Aspects of the „Basmachi” Movement and the Role of Enver Pasha in Turkestan, „Journal of History” 2020, 2.

Shest’ let natsional’noy politiki Sovetskoy vlasti i Narkomnats. 1917–1923 gg. (vmesto otcheta), Moskva 1924 [Шесть лет национальной политики Советской власти и Наркомнац. 1917–1923 гг. (вместо отчета), Москва 1924].

Suleymanov B.S., Basin V.Ya., Kazakhstan v sostave Rossii v XVIII – nachale XX veka, Alma-Ata 1981 [Сулейманов Б.С., Басин В.Я., Казахстан в составе России в XVIII – начале XX века, Алма-Ата 1981].

Tikhanova E.V., Rayonirovaniye Sredney Azii: ekonomicheskaya tselesoobraznost’, „Izvestiya Ural’skogo gosudarstvennogo universiteta”, seriya 2, „Gumanitarnyye nauki” 2011, 4 [Тиханова Е.В., Районирование Средней Азии: экономическая целесообразность, „Известия Уральского государственного университета”, серия 2, „Гуманитарные науки” 2011, 4].

Tikhomirov M.N., Prisoyedineniye Merva k Rossii, Moskva 1960 [Тихомиров М.Н., Присоединение Мерва к России, Москва 1960].

Tursunov Kh.T., O natsional’no-gosudarstvennom razmezhevanii Sredney Azii, Tashkent 1957 [Турсунов Х.Т., О национально-государственном размежевании Средней Азии, Ташкент 1957].

Vasilev D.V., Tsentral’naya Aziya vo vnutrennoy politike tsarskogo pravitel’stva, w: Tsentral’naya Aziya v sostave Rossiyskoy imperii, red. S.N. Abashin, D.Yu. Arapov, N.E. Bekmakhanova, Moskva 2008 [Василев Д.В., Центральная Азия во внутренной политике царского правительства, w: Центральная Азия в составе Российской империи, red. С.Н. Абашин, Д.Ю. Арапов, Н.Е. Бекмаханова, Москва 2008].

Wierzbicki A., Etnopolityka w Azji Centralnej. Między wspólnotą etniczną a obywatelską, Warszawa 2008.

Zelenskiy I., Natsional’no-gosudarstvennoye razmezhevaniye Sredney Azii, Tashkent 1924 [Зеленский И., Национально-государственное размежевание Средней Азии, Ташкент 1924].

Żołądek Ł., Azja Centralna: polityka, gospodarka, społeczeństwo, „INFOS. Biuro Analiz Sejmowych” 2018, 1.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.1347-1362
Data publikacji: 2024-10-22 08:46:32
Data złożenia artykułu: 2023-11-05 18:36:37


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Andrzej Gil

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.