Znikający świat, znikająca pamięć. Dziedzictwo kulturowe pasterzy w polskich Karpatach (przegląd)

Streszczenie w języku polskim

Pasterstwo w ramach transhumancji stanowi część materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego współczesnego świata. Jest on znany i praktykowany od wieków w całej Europie, będąc jednym z najbardziej tradycyjnych zawodów w tym regionie.

Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań wybranych zjawisk dziedzictwa kulturowego pasterzy w polskiej części Karpat. W artykule zaprezentowano ustalenia dotyczące struktury cykli rocznych i dobowych przejawiających się w praktyce pasterskiej, a także najważniejsze elementy światopoglądu pasterskiego.

W artykule wykorzystałam wyniki badań jakościowych przeprowadzonych na wybranych pastwiskach na Spiszu, Orawie, Podhalu, Ziemi Żywieckiej i Beskidzie Śląskim w Polsce w latach 2015–2022. Zastosowane techniki badawcze obejmują wywiady standardowe i swobodne z mistrzami pasterskimi i ich załóg pracujących na pastwiskach, a także jawne i ukryte obserwacje uczestniczące prowadzone podczas wybranych świąt pasterskich i spotkań w różnych przestrzeniach – w kościołach, podczas świąt góralskich i wołoskich, spotkań tematycznych oraz na pastwiskach. Powyższe techniki uzupełniono analizą źródeł wizualnych napotkanych podczas badań terenowych, a także dostarczonych przez pasjonatów tematu i znalezionych w Internecie.

Badania wykazały, że współczesne pasterstwo oscyluje pomiędzy dwiema przeciwstawnymi tendencjami – tradycją, dzięki której zachowało wiele elementów z przeszłości, oraz nowoczesnością, poprzez którą pasterze wprowadzają na swoje pastwiska rozwiązania zaczerpnięte z kultury współczesnej. Roczny cykl życia pasterzy składa się z dwóch części (pór roku), podczas których przebywają oni w różnych przestrzeniach i wykonują pracę zgodnie z rytmem natury, pod wpływem pasterskiej wizji świata i czemu towarzyszą bogate rytuały.